Ποιητική και ιδεολογία στο κυπριακό θέατρο (1869-1925)

Abstract

Με την εργασία αυτή στοχεύουμε στη διερεύνηση της ποιητικής και ιδεολογίας στην κυπριακή θεατρική γραφή της περιόδου 1869-1925, ζήτημα που δεν απασχόλησε μέχρι στιγμής την έρευνα, παρά μόνο σε επίπεδο επισκοπήσεων γραμματολογικού χαρακτήρα ή ευκαιριακά σε συνάρτηση με τη μελέτη άλλων θεμάτων. Τόσο η ποιητική όσο και η ιδεολογία εξετάζονται ως οι δύο θεμελιώδεις κειμενικές παράμετροι και εκείνο που ενδιαφέρει κατά την προσέγγισή τους είναι πρώτιστα πώς αλληλεπιδρούν και έπειτα πώς είναι δυνατό να αρθρωθούν με άλλα σημειωτικά συστήματα, όπως είναι λόγου χάρη, ο δημοσιογραφικός λόγος. Στο εισαγωγικό Κεφάλαιο ορίζονται το αντικείμενο και το πεδίο της έρευνας και αιτιολογείται η επιλογή των μεθοδολογικών εργαλείων που χρησιμοποιούνται για την προσέγγιση των θεατρικών κειμένων. Επιχειρείται μια αδρομερής παρουσίαση της εξέλιξης του νεοελληνικού δράματος, που κρίνεται απαραίτητη για την ένταξη των κειμένων του κυπριακού θεάτρου στην ευρύτερη νεοελληνική δραματουργία. Τέλος, γίνε- ται αναφορά στις δεσπόζουσες ιδεολογικές τάσεις στην Κύπρο κατά την περίοδο 1869-1925. Στο πρώτο Κεφάλαιο προτείνεται μια ειδολογική κατηγοριοποίηση των δραμάτων, που βασίζεται στην κριτική εξέταση των συγγραφικών ειδολογικών ονομάτων σε συνάρτηση με την εξέλιξη της νεοελληνικής δραματουργίας, παρουσιάζεται η υπόθεση των κειμένων και σχολιάζεται η πρόσληψή τους. Στο δεύτερο Κεφάλαιο σχολιάζονται η μορφή, η λειτουργία του παρακειμένου και η δεσπόζουσα ιδεολογική επένδυσή του· εξετάζονται, δηλαδή, οι τρόποι εκφοράς των παρακειμενικών στοιχείων (των προλόγων, των αφιερώσεων, των σκηνικών οδηγιών κλπ.), οι λειτουργίες τους και οι επικοινωνιακοί στόχοι που υπηρετούν. Στο τρίτο Κεφάλαιο εξετάζονται, κατά ειδολογικές κατηγορίες, όψεις της αφηγηματικής σύνταξης επιφάνειας των θεατρικών κειμένων (αφηγηματικά προγράμματα και άξονες σημασίας της αφήγησης: επικοινωνία, σύμβαση, δοκιμασία). Στόχος της συνεξέτασης είναι να διαφανεί αν επαληθεύεται η υπόθεση εργασίας ότι η ειδολογική διαφοροποίηση επηρεάζει αποφασιστικά τη διαμόρφωση της αφηγηματικής σύνταξης, όχι από την άποψη της πλοκής κάθε κειμένου αλλά κυρίως ως προς την οργάνωση και τον συνδυασμό των σημασιακών αξόνων της αφήγησης. Στο τέταρτο Κεφάλαιο αναλύονται οι χωροχρονικές δομές και στο πέμπτο η έρευνα επικεντρώνεται στα δραματικά πρόσωπα. Και στα δύο κεφάλαια αξιοποιούνται μεθοδολογικά εργαλεία από τη σημειωτική του δράματος με κύριους στόχους, από τη μια, την ανάδειξη της ποιητικής τόσο του σκηνικού χώρου και χρόνου όσο και των προσώπων και, από την άλλη, τη διερεύνηση της ιδεολογικής τους λειτουργίας. Στα δύο τελευταία κεφάλαια η μελέτη επικεντρώνεται στην εξέταση των δομών βάθους των θεατρικών κειμένων. Πιο συγκεκριμένα, στο έκτο Κεφάλαιο εξετάζονται οι στοιχειώδεις δομές της σημασίας, όπως αναδεικνύονται από τη μικροσημασιολογική ανάλυση, και παρουσιάζονται οι δεσπόζοντες σημασιακοί άξονες, που αποτελούν τη βάση για την αναγωγή στις δεσπόζουσες ισοτοπίες, οι οποίες παρουσιάζονται στο δεύτερο μέρος του Kεφαλαίου. Με τη σημασιολογική αυτή προσέγγιση επιχειρείται ο προσδιορισμός του αξιολογικού κώδικα των κειμένων σε συνάρτηση με τη θεματική τους. Τέλος, στο έβδομο Κεφάλαιο παρουσιάζεται το κοινωνικοοικονομικό και ιδεολογικό συγκείμενο, συνεξετάζονται οι δεσπόζουσες ισοτοπίες του θεατρικού λόγου με τις ομόλογες σημασιακές κατηγορίες του δημοσιογραφικού λόγου και σχολιάζεται η ιδεολογική λειτουργία των θεατρικών κειμένων.

With this thesis our objective is to research the poetics and ideology of the Cypriot theatre of 1869-1925, a subject that has not been delved upon up to this moment, with the exception of literary reviews or on occasion associated with the study of other topics. Both poetics and ideology are examined as the two fundamental textual parameters and what is of interest throughout their approach is principally how they interact with each other and then how they articulate with other semiotic systems, like journalistic discourse. In the introductory Chapter, the object and the realm of research are defined and the choice of the methodological tools which are used for the approach of plays is indicated. A broad presentation of the development of modern Greek drama is attempted, which is deemed necessary for the integration of the texts of Cypriot theatre in the wider modern Greek dramatography. Finally, there is a reference to the major ideological tensions that were present in Cyprus from 1869 to 1925. In the first Chapter, a generic categorization of the plays is proposed, which is based on the review of the authorial generic names in conjunction with the evolution of modern Greek dramaturgy, their storyline is presented and their reception is discussed. In the second Chapter, the form and function of the paratext, in addition to its major ideological investment, are being annotated; the modes of utterance in the paratextual elements (e.g. prefaces, dedications, stage directions) are examined, as well as their functions and the communicational aims they fulfil. In the third Chapter aspects of the surface narrative structure of the plays (narrative programs and semantic axes of the narration; communication, contract, test) are being studied according to generic classes. The aim of co-examining by generic classes is to verify whether generic differentiation affects the formation of the narrative structure too and in a decisive manner, not in the case of the plot of each text, but mostly in terms of the organisation and the combination of the semantic axes of the narration. In the fourth Chapter, the structures of place and time are being analyzed and in the fifth one, research is concentrated on the dramatis personae. In both Chapters, the methodological tools from the semiotics of drama are used in order to discern the poetics of theatrical space and time, as well as of the characters, and to research their ideological function. In the last two Chapters the thesis is concentrated on examining the deep structure of the theatrical texts. To be more specific, in the sixth Chapter the elementary structures of meaning are studied, as they are distinguished by micro-semasiological analysis; then major semantic axes that constitute the basis for reduction to the dominant isotopies, in the second part of the Chapter, are being presented. With this semasiological approach the determination of the axiological code of the texts in connection to their thematic is attempted. In the seventh Chapter the socioeconomic and ideological context of dramatic discourse is discussed; its dominant isotopies are correlated with the corresponding semantic categories of journalistic discourse and, finally, an interpretation of the ideological function of the theatrical texts is proposed.