Απόψεις, πρακτική και ρόλος των εκπαιδευτικών μέσης εκπαίδευσης στην εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρία στα γενικά σχολεία της Κύπρου

Abstract

Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η διερεύνηση των απόψεων των κύπριων εκπαιδευτικών μέσης εκπαίδευσης για την εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία και της εκπαιδευτικής πρακτικής που ακολουθούν, καθώς και του ρόλου που διαδραματίζουν σε σχέση με την ισχύουσα νομοθεσία και την πολιτική του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού στην Κύπρο. Τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα αφορούσαν τις απόψεις, την εκπαιδευτική πρακτική και το ρόλο των κύπριων εκπαιδευτικών μέσης εκπαίδευσης για την εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρία σε σχέση με την πολιτική του ΥΠΠ, τους παράγοντες που τους επηρεάζουν και τις προοπτικές που θεωρούν ότι διανοίγονται για την εφαρμογή της ενιαίας εκπαίδευσης και κατ’ επέκταση της κοινωνίας που σέβεται τη διαφορετικότητα. Στα πλαίσια αυτά, διεξήχθη συγχρονική μεικτή έρευνα κατά τη σχολική χρονιά 2013-14, με συνδυασμό ποσοτικής και ποιοτικής μεθοδολογίας. Ο ερευνητικός σχεδιασμός στηρίχθηκε στο μοντέλο των δύο φάσεων. Έτσι, κατά την α΄ φάση της ερευνητικής διαδικασίας έγινε επισκόπηση ανάμεσα στους κύπριους εκπαιδευτικούς μέσης εκπαίδευσης, χρησιμοποιώντας δομημένο ερωτηματολόγιο που κατασκευάστηκε για το σκοπό αυτό. Στη συνέχεια, κατά τη β΄ φάση της έρευνας διερευνήθηκαν σε βάθος τα αποτελέσματα της α΄ φάσης μέσα από προσωπικές συνεντεύξεις με κύπριους Φιλολόγους και μελέτη των εγκυκλίων της σχολικής χρονιάς 2013-14 που σχετίζονταν με θέματα περί αναπηρίας. Το δείγμα της α΄ φάσης αποτέλεσαν 536 εκπαιδευτικοί μέσης εκπαίδευσης, οι οποίοι επιλέχθηκαν με τυχαία στρωματοποιημένη δειγματοληψία. Το δείγμα αυτό φάνηκε να πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό. Η ανταποκρισιμότητα ήταν 89%. Στη β΄ φάση των συνεντεύξεων συμμετείχαν 21 Φιλόλογοι, οι οποίοι επιλέχθηκαν με συνδυασμό δειγματοληψίας τυπικών περιπτώσεων και χιονοστιβάδας. Παράλληλα μελετήθηκαν 17 εγκύκλιοι του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ). Τα ποσοτικά δεδομένα αναλύθηκαν με το στατιστικό πακέτο SPSS. Για τα ποιοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν οι μέθοδοι της θεματικής και κριτικής ανάλυσης, καθώς και της κριτικής ανάλυσης πολιτικής. Όπως διαφάνηκε από τα αποτελέσματα των αναλύσεων, οι κύπριοι εκπαιδευτικοί μέσης εκπαίδευσης φαίνονται να είναι ιδιαίτερα επηρεασμένοι από το ιατρικό-φιλανθρωπικό μοντέλο, με αποτέλεσμα να έχουν χαμηλές προσδοκίες από τους μαθητές με αναπηρία και να δίνουν έμφαση στην κοινωνικοποίησή τους αντί στην εκπλήρωση μαθησιακών στόχων. Έτσι, αντί να διαφοροποιούν τη διδασκαλία τους ούτως ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παιδιών με αναπηρία και να προάγουν τη μάθηση, ακολουθούν μια τακτική οίκτου και τα βαθμολογούν χαριστικά. Ως αποτέλεσμα ανακυκλώνεται ο φαύλος κύκλος της αποτυχίας και η περιθωριοποίηση των παιδιών με αναπηρία. Κύριοι παράγοντες που ενισχύουν τον αποκλεισμό των παιδιών με αναπηρία φαίνονται να είναι οι ασυνέχειες και οι παραλείψεις όσον αφορά την επίσημη εκπαιδευτική πολιτική του ΥΠΠ, η προχειρότητα με την οποία υλοποιούνται τα προγράμματα ειδικής αγωγής, η εξάρτηση από τους ειδικούς, η έλλειψη επιμόρφωσης, ο συγκεντρωτικός χαρακτήρας του εκπαιδευτικού συστήματος, το μονολιθικό αναλυτικό πρόγραμμα και η αναπηροποιητική ρητορική. Παρόλα αυτά, το άτομο-κλειδί για την εφαρμογή της ενιαίας εκπαίδευσης φαίνεται να είναι ο εκπαιδευτικός, ο οποίος έχει τη δύναμη να αντισταθεί στις πιέσεις και να άρει τους φραγμούς, μέσα από την εκπαιδευτική πρακτική που ακολουθεί εντός της δικής του τάξης. Ως εκ τούτου, κρίνεται απαραίτητη η διενέργεια παρεμβάσεων ώστε οι εκπαιδευτικοί να μετατραπούν σε φορείς αλλαγής.

Τhe aim of this dissertation was to explore and understand the views, the practice and the role of Cypriot secondary education teachers regarding the education of disabled students, in relation to the special education law and the government policy in Cyprus. The main research questions comprised the views, the actual everyday practice and the assumed role of secondary education teachers regarding disabled students, the factors that influence their views and practice, and their perspectives regarding the future of inclusive education in Cyprus. A cross-sectional, explanatory mixed-method research was conducted, based on Creswell and Plano Clark’s (2007) two-phase research model. During the first phase, a survey was conducted among Cypriot secondary education teachers. The main research tool was a structured questionnaire that was developed for this purpose. During the second phase, the results of the first phase were further explored through semi-structured interviews with Greek Philology teachers. Moreover, the circulars of the school year 2013-14, which referred to disabled students, were identified and studied in depth. The sample of the first phase consisted of 536 Cypriot secondary education teachers and was selected using a random stratified sampling method. The sample was representative and the response rate reached 89%. The sample for the second phase consisted of 21 Greek Philology teachers and was selected based on a combination of typical cases and snowball sampling methods. In addition, 17 circulars published by the Ministry of Education and Culture during the academic year 2013-14 were examined. The quantitative data were analyzed using SPSS. The data from the interviews were analyzed using thematic and critical analysis, whereas the circulars were analyzed based on the critical policy analysis method. Data analysis revealed that the Cypriot secondary education teachers are strongly influenced by the medical-charity model. As a result, they have low expectations from disabled students. Moreover they emphasize the socialization of disabled students, instead of setting learning goals. Consequently, instead of employing differentiated instruction, so as to respond effectively to the disabled students’ needs and to promote learning, secondary education teachers follow a tactic of pity and biased grading. In this framework though, the vicious circle of failure seems to be recycled. Furthermore, the exclusion of disabled children seems to be prompted. Besides the teachers’ attitude and practice, the main factors for exclusion comprise the omissions and shortcomings of the official educational policy, the deficiencies of the special education programs, the dominance of the experts, the lack of in-service training, the centralised character of the education system, the restrictive curriculum and the disabling rhetoric. Despite the gloomy picture, the key factor for the effective implementation of inclusion seems to be the teacher. In fact, teachers have the power to resist the pressures and dismantle the barriers to inclusion, through the teaching practices that they choose to employ within their own classrooms. It is argued then that it is important to enable teachers become agents of change.