Σπόροι αλλαγής και αειφορίας αναπτύσσοντας τον περιβαλλοντικό εγγραμματισμό και την πολιτότητα μαθητών δημοτικής εκπαίδευσης μέσω κοινοτήτων καλλιέργειας σχολικών λαχανόκηπων

Abstract

Στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση έχει τεθεί, από το ξεκίνημά της, ως βασικός σκοπός η διαμόρφωση περιβαλλοντικά εγγράμματων πολιτών, δηλαδή πολιτών που θα λαμβάνουν αποφάσεις και θα δρουν με απώτερο στόχο την προαγωγή της ποιότητας ζωής ατόμων και κοινωνιών και της κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος. Ο σκοπός αυτός προωθείται μέσω μη συμβατικών περιβαλλόντων μάθησης όπως ο σχολικός κήπος. Η καλλιέργεια σχολικών λαχανόκηπων γνωρίζει ιδιαίτερη διάδοση την τελευταία δεκαετία, ως μια περιβαλλοντική εκπαιδευτική πρακτική που παρέχει τη δυνατότητα δημιουργίας δυναμικών κοινοτήτων μάθησης (μαθητές, εκπαιδευτικοί, μέλη της κοινότητας) συμβάλλοντας στην πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών. Βασικός σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να μελετήσει και να περιγράψει τις επιδράσεις των εκπαιδευτικών προγραμμάτων σχολικών λαχανόκηπων στην ανάπτυξη του περιβαλλοντικού εγγραμματισμού των συμμετεχόντων-μαθητών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Αναλυτικότερα, 95 μαθητές από 6 Δημοτικά σχολεία συμμετείχαν σε εκπαιδευτικά προγράμματα σχολικών λαχανόκηπων και μελετήθηκε ο τρόπος με τον οποίον οι ίδιοι μαθητές βίωσαν τη συμμετοχή τους σε αυτά, κάνοντας αναφορά σε δυνατότητες, δυσκολίες και προκλήσεις που αντιμετώπισαν. Επίσης εξετάστηκε η επίδραση στις πτυχές του περιβαλλοντικού τους εγγραμματισμού συναρτήσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα οποία συμμετείχαν. Επιπρόσθετα, οι μαθητές 2 Δημοτικών σχολείων συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Κοινότητες Σχολικών Λαχανόκηπων: Σκέφτομαι Κριτικά-Δρω Συλλογικά» για δύο καλλιεργητικές περιόδους και μελετήθηκε η επίδραση στις πτυχές του περιβαλλοντικού τους εγγραμματισμού από τη μακρόχρονη συμμετοχή τους σ’ αυτό. Στην παρούσα έρευνα χρησιμοποιήθηκαν τρία εργαλεία συλλογής δεδομένων, εκ των οποίων κάποια αξιοποιήθηκαν πριν και μετά (ατομικές, ημιδομημένες συνεντεύξεις) την υλοποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και κάποια κατά τη διάρκεια της υλοποίησής τους (παρατήρηση [ημερολόγιο εμπειριών ερευνητή], ομαδικά, αναστοχαστικά φύλλα εργασίας). Για την επεξεργασία των δεδομένων που συλλέχθηκαν αξιοποιήθηκαν τόσο ποιοτικές όσο και ποσοτικές μέθοδοι ανάλυσης. Βάσει των αποτελεσμάτων της παρούσας έρευνας διαπιστώθηκε ότι οι μαθητές που συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Κοινότητες Σχολικών Λαχανόκηπων: Σκέφτομαι Κριτικά-Δρω Συλλογικά» είχαν αυθεντική συμμετοχή στις πρακτικές εργασίες και στη λήψη αποφάσεων που σχετίζονταν με τον σχολικό λαχανόκηπο σε σύγκριση με τους μαθητές των άλλων Δημοτικών σχολείων. Επιπλέον, τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν στα 6 Δημοτικά σχολεία είχαν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη διαφορετικών συνιστωσών των πτυχών του περιβαλλοντικού εγγραμματισμού των συμμετεχόντων-μαθητών και μάλιστα, σε διαφορετικό βαθμό. Συγκεκριμένα, οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα «Κοινότητες Σχολικών Λαχανόκηπων: Σκέφτομαι Κριτικά-Δρω Συλλογικά» ανέπτυξαν περισσότερες συνιστώσες των πτυχών του περιβαλλοντικού τους εγγραμματισμού σε σύγκριση με τους μαθητές των άλλων Δημοτικών σχολείων. Οι διαφορές αυτές στις πτυχές του περιβαλλοντικού εγγραμματισμού των μαθητών των 6 Δημοτικών σχολείων οφείλονται σε 3 παράγοντες: 1) στο είδος και το περιεχόμενο των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στις οποίες συμμετείχαν οι μαθητές, 2) στη χρονική διάρκεια υλοποίησής τους καθώς και 3) στο επίπεδο συμμετοχής των μαθητών σ’ αυτές. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες του προγράμματος «Κοινότητες Σχολικών Λαχανόκηπων: Σκέφτομαι Κριτικά-Δρω Συλλογικά» βασίστηκαν στις αρχές των κοινωνικών και αλληλεπιδραστικών θεωριών μάθησης, της θεωρίας του εποικοδομητισμού και της εμπειρικής/βιωματικής μάθησης. Παράλληλα, οι μαθητές είχαν ενεργητική και πραγματική συμμετοχή από τη δημιουργία του σχολικού λαχανόκηπου μέχρι και τη συγκομιδή της σοδειάς, η οποία αναβαθμίστηκε με την πάροδο του χρόνου συμβάλλοντας στην ενδυνάμωσή τους.

The goal of Environmental Education is to develop environmental literate citizens who can take decisions, and promote the wellbeing of individuals, societies and the natural environment. This purpose is promoted through unconventional learning environments such as the school garden. The cultivation of school kitchen gardens has been widely expanded over the last decade as an environmental educational practice that enables the creation of dynamic learning communities (students, teachers, community members), contributing to the multifaceted development of students’ personalities. The main purpose of this research is to study and describe the effects of school kitchen garden programs on the development of elementary students’ environmental literacy. Specifically, 95 students from 6 primary schools participated in educational school kitchen gardens programs and the way in which they experienced their participation in them was studied. The impact on aspects of their environmental literacy was examined in the light of the particular characteristics of the educational programs that they participated in. Also, the students of 2 primary schools participated in the educational program “School Kitchen Gardens Communities: Thinking Critical-Acting Collective” for two cultivation periods and the impact on aspects of their environmental literacy from their long-term participation in it was studied. Three data collection tools were used in this research. Some of them were used before and after the implementation of the educational programs (individual, semi-structured interviews) and some were used during their implementation (observation [researcher’s diary], worksheets). Qualitative and quantitative methods were used to analyze the collected data. Based on the results of this research, it was found that students who participated in the educational program “School Kitchen Gardens Communities: Thinking Critical-Acting Collective” had an authentic participation in the practical work and decision-making related to the school kitchen garden compared to the students of the other primary schools. Moreover, the different characteristics of the educational programs which were implemented in the 6 primary schools resulted in the development of different aspects of the students’ environmental literacy to various degrees. Particularly, the students, who participated in the educational program “School Kitchen Gardens Communities: Thinking Critical-Acting Collective”, have developed more components of their environmental literacy than those of other primary schools. These mentioned differences are due to three factors: 1) the type and content of the educational activities in which the students participated; 2) the time of their implementation; and 3) the level of students’ participation. The educational activities of the program “School Kitchen Gardens Communities: Thinking Critical-Acting Collective” were based on the principles of social and interactive learning theories, the theory of constructivism and empirical / experiential learning. At the same time, the students had an active and genuine participation from the creation of the school kitchen garden to the harvest of the crop, which was upgraded over time, contributing to their empowerment.