Ο έρως και το έθνος : οι φυλές, οι θρησκείες και η δημοτική ποίηση της αγάπης

Abstract

Σκοπός της διατριβής είναι η διερευνηθεί η στάση του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού απέναντι στην ερωτική επιθυμία που εκδηλώνεται ανάμεσα σε πρόσωπα τα οποία ανήκουν σε διαφορετική φυλή ή θρησκεία. Συγκεκριμένα εξετάζεται η προσέγγιση των τραγουδιών στις ερωτικές σχέσεις που συνάπτονται ανάμεσα σε Έλληνες και Ελληνίδες με Μαύρους, Αρβανίτες, Βούλγαρους, Τσιγγάνους, Φράγκους, Εβραίους και Τούρκους. Η διερεύνηση επεκτείνεται και σε άλλες μορφές του λαϊκού λόγου, που αποτελούν και αυτές τεκμήρια νοοτροπίας, δηλαδή στις παροιμίες, τις παραδόσεις, τα παραμύθια, τις επωδές, τις κατάρες κτλ. Επίσης λαμβάνονται υπόψη τα δημοτικά τραγούδια και των άλλων λαών, όταν έχουν θέμα τους την ερωτική έλξη μεταξύ αλλοφύλων. Συνεξετάζεται επιπλέον η επίσημη στάση της κοσμικής αλλά και της θρησκευτικής εξουσίας απέναντι στην πιθανότητα μεικτών γάμων, στάση η οποία, σύμφωνα με τις υπάρχουσες ιστορικές πηγές, αποκρυσταλλώνεται σε απαγορευτικούς νόμους και διατάξεις. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα προβλέπονται βαρύτατες ποινές για τους παραβάτες, ακόμα και η θανάτωσή τους. Μολαταύτα δεν ήταν λίγες οι σχέσεις ερωτικής ανταρσίας, όπως πιστοποιείται άλλωστε και από τα πολλά τραγούδια που τις εξιστορούν. Το δημοτικό τραγούδι αναπτύσσεται στη διάρκεια πολλών αιώνων και σε περιοχές όπου οι σχέσεις των Ελλήνων με τους σύνοικους και τους περίοικους λαούς δεν είναι πάντα οι ίδιες, αλλά υπόκεινται στις ιστορικές εξελίξεις. Ούτε και τα δημοτικά τραγούδια μένουν αναλλοίωτα με το πέρασμα του χρόνου. Είναι και αυτά τμήμα της ιστορίας και παρακολουθούν τις διακυμάνσεις της. Όπως έδειξε η μελέτη πάμπολλων παραλλαγών, που έχουν συνταχθεί σε κάθε ιδίωμα ή διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας και έχουν δημοσιευτεί σε δεκάδες συλλογές και ανθολογίες από τις αρχές του 19ου αιώνα έως τις αρχές του 21ου, τα δημοτικά τραγούδια κατόρθωσαν να καλύψουν όλη την ποικιλία του ερωτικού βίου, με αμεροληψία και παρρησία. Ο λαϊκός ποιητής δεν αποκρύπτει σχέσεις που δεν συμφωνούν με τις κοινωνικές συμβάσεις ή με τις εθνικές και θρησκευτικές αξίες. Τιμά την Ελληνοπούλα που προτιμά τον θάνατο για να διατηρήσει άθικτη την προσωπική και την εθνική της αξιοπρέπεια, τιμά όμως και κάθε άλλη γυναίκα, οποιασδήποτε εθνικότητας, που αρνείται σθεναρά τον βίαιο πόθο κάποιου αλλόφυλου. Τολμάει επίσης το ελληνικό δημοτικό τραγούδι να εκφράσει με θάρρος αλλά και με απίστευτη οξύτητα τη δυσαρέσκεια του ελληνικού λαού απέναντι στον κατεξοχήν άγιό του, τον άγιο Γεώργιο, που τον καταγγέλλει σαν πλεονέκτη. όταν αφήνει αβοήθητη μια Ελληνοπούλα διωκόμενη από Σαρακηνό ή Τούρκο. Συμπερασματικά, το δημοτικό τραγούδι αποδεικνύεται ακριβοδίκαιο και θαρραλέο. Δεν επιχειρεί να καθοδηγήσει με εντολές και απαγορεύσεις τον βίο των ακροατών του, που είναι ταυτόχρονα και συνδημιουργοί του, αλλά αποτυπώνει την ιστορία της ερωτικής επιθυμίας απροκατάληπτα και χωρίς κανένα λογοκριτικό πνεύμα. Γι' αυτό και σε αρκετές περιπτώσεις αποδεικνύεται περισσότερο ανοιχτόμυαλο από την προσωπική λογοτεχνία.

The purpose of the dissertation is to investigate the attitude of Greek folk songs towards the love desire that manifests between people belonging to different races or different religions. More specifically, the approach of the folk songs concerning the love relationships between Greeks and Black people, Arvanites/Albanians, Bulgarians, Tsigganoi/Roma, Francs, Jews and Turks is being considered. The investigation expands n other forms of folk speech, which constitute as well mentality criteria, i.e. proverbs, traditions, fairy tales, magic incantations, curses etc. Furthermore, folk songs of other peoples are being considered, when their subject is the love attraction between people of different races. Additionally, the official attitude of the secular and the religious authority towards the possibility of mixed marriages is being examined, which, according to the existing historical sources, is consolidated in forbidding laws and provisions. In many cases indeed the penalties considered for the offenders are severe, even death. Nevertheless, these relationships of love rebellion are nothing but few, as attested by the many songs that recount them. Folk songs evolved through many centuries and in areas where the relationships between Greeks and coexisting and surrounding peoples are not always the same, but are subject to the historical developments. Folk songs do not remain unchanged either over time. They are themselves part of the history and they follow its fluctuations. As shown by the study of many variations, which are composed in every linguistic idiom and dialect of the Greek language, and have been published in dozens of collections and anthologies from the beginning of the 19th century until the beginning of the 21st century, folk songs managed to cover all the variety of love life, with impartiality and boldness. The folk poet does not hide the relations that do not agree with the social contracts or the ethnic and religious values. He honours the Greek girl that prefers death if it is to preserve intact her personal and ethnic dignity, as he honours every woman, whatever her ethnicity, who denies vigorously the violent desire of a man from another race. Furthermore, folk songs dare to express with courage as well as incredible sharpness the dissatisfaction of the Greek people towards its par excellence saint, namely Saint George, whom it denounces as greedy, when he leaves a Greek girl helpless, while she is being chased by a Saracen or a Turk. In conclusion, folk songs are proven to be fair and bold. They do not attempt to guide with commands and prohibitations the life of their listeners, who are simultaneously their co-creators. They capture the history of love desire overtly and with no spirit of censorship. For that reason, quite often it is proven to be more open minded than personal literature.