Ο ηγέτης στον Σοφοκλή

Abstract

Η παρούσα διατριβή εξετάζει το φαινόμενο της ηγεσίας, όπως αυτό παρουσιάζεται στα σωζόμενα έργα του Σοφοκλή. Θέτει και διερευνά το βασικό ερώτημα «ποιος είναι και πώς ενεργεί ο ηγέτης στα έργα του Σοφοκλή». Η προσέγγιση αυτή αντιμετωπίζει την πολιτική κρίση κάθε τραγωδίας ως περίπτωση εν δυνάμει πραγματικής πολιτικής κρίσης, για τον χειρισμό της οποίας απαιτείται από τον ηγέτη αφενός η αξιολόγηση διαφόρων παραγόντων (όπως οι συνθήκες της συγκεκριμένης κατάστασης, τα ιδιαίτερα γνωρίσματα και ο στόχος του, η σχέση του με τους αρχομένους) και αφετέρου η εφαρμογή συγκεκριμένης διαδικασίας επίλυσης του προβλήματος. Η διατριβή αυτή συνιστά μία πρώτη προσπάθεια να εστιάσει κανείς στον ηγέτη της τραγωδίας του Σοφοκλή και να εξετάσει τους παράγοντες που επηρεάζουν και καθορίζουν την ηγετική του συμπεριφορά. Η διαθεματική φύση της παρούσας μελέτης υπαγορεύει τη σύζευξη των επιστημονικών πεδίων της τραγωδίας και της ηγεσίας. Η μελέτη βασίζεται αφενός στο πρωτότυπο κείμενο και στην ευρύτατη βιβλιογραφία για την τραγωδία γενικά και για το έργο του Σοφοκλή ειδικότερα και αφετέρου σε βασικές απόψεις και θεωρίες περί ηγεσίας από τον χώρο των Πολιτικών Επιστημών και των Επιστημών Διοίκησης. Οι θέσεις αυτές είναι καίριες τόσο στον καθορισμό της οπτικής γωνίας υπό την οποία εξετάζονται οι τραγωδίες του Σοφοκλή όσο και στην τεκμηρίωση επιμέρους στοιχείων της προτεινόμενης ερμηνείας. Η μελέτη αποτελείται από έξι κεφάλαια, το καθένα από τα οποία εξετάζει διαφορετική πτυχή του θέματος του ηγέτη και της ηγεσίας στον Σοφοκλή. Στο πρώτο κεφάλαιο προσδιορίζονται οι έννοιες ηγέτης και ηγεσία βάσει των θεωρητικών αρχών σύγχρονων επιστημών που μελετούν το φαινόμενο, ενώ στο δεύτερο εξετάζεται η ορολογία που χρησιμοποιείται από τον Σοφοκλή για τον ηγέτη και την ηγεσία. Στο τρίτο κεφάλαιο διερευνάται το θέμα της νομιμοποίησης και της αμφισβήτησης του ηγέτη. Εξετάζονται τα χαρακτηριστικά που καθορίζουν τη βασιλική εξουσία και διαδοχή, καθορίζονται τα στοιχεία που τη νομιμοποιούν και αναλύονται οι περιπτώσεις στις οποίες εκδηλώνεται αμφισβήτησή της. Ακολούθως, στο τέταρτο κεφάλαιο, εξετάζεται η ρητορική την οποία αναπτύσσουν οι ηγέτες στις τραγωδίες του Σοφοκλή. Αναλύεται η μορφή και το περιεχόμενο των λόγων τους σε συνάρτηση με τον επιδιωκόμενο στόχο, αξιολογείται η αποτελεσματικότητά τους και διερευνάται ο ρόλος της ρητορικής ως μέσου άσκησης της εξουσίας. Εν συνεχεία (Κεφάλαιο 5), αναλύονται οι περιπτώσεις των τραγωδιών του Σοφοκλή στις οποίες εκδηλώνεται πολιτική κρίση και διερευνάται ο τρόπος άσκησης της εξουσίας. Η ανάλυση αυτή οδηγεί και στη γενικότερη αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των ηγετών του Σοφοκλή καθώς και στη διερεύνηση των ηγετικών εκείνων γνωρισμάτων που επηρεάζουν ή/και καθορίζουν τη συμπεριφορά τους. Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο, διερευνάται ο βαθμός ηγετικής συνείδησης των ηγετών της σοφόκλειας τραγωδίας. Πώς, δηλαδή, αντιλαμβάνεται ο ίδιος ο ηγέτης τον ρόλο που διαδραματίζει, πώς εκφράζεται για αυτόν και κατά πόσο, εν τέλει, ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του ρόλου του.

The thesis examines the phenomenon of leadership as it appears in the remained tragedies of Sophocles. It answers the basic question “who is and how a leader acts in Sophocles’ plays”. This approach considers the political crisis of every tragedy as a potentially real political crisis, for the handling of which it is required by the leader the evaluation of specific factors (such as the situation, his characteristics and target, the relation to his followers) and the implementing of specific problem solving procedure. The thesis is a first attempt at focusing on the leader in tragedies and investigating and determining the behavior of leaders. The transitive approach of this study imposes the conjunction of the academic fields of tragedy and leadership as well. The study is based on the one hand on the ancient texts and on extensive bibliography on tragedy –mainly Sophocles’ work– and, on the other hand, this study is also supported by basic attitudes and theories from the field of leadership. The leadership theories are crucial for the clear-cut view under which Sophocles’ tragedies are studied as well as for the documentation of individual elements of the proposed interpretation. The graduation thesis is composed of six chapters, each of them dealing with different aspect of leader and leadership in Sophocles. In the first chapter we define the idea of a leader and leadership based on the theories of current sciences studying the phenomenon while in the second one we investigate the terminology being used by Sophocles for a leader and leadership. In the third chapter we look at the legalization and challenges of a leader. We investigate the characteristics of royal authority and consecution, we estimate the elements, which legitimate it and we analyze cases that question it. In the fourth chapter we study the evolving rhetoric of the leaders of Sophocles’ tragedies. We examine the what and how of the speeches in correspondence with the intended target, evaluating their effectiveness and investigating the role of rhetoric as an exercise of power. Continuously (chapter 5), we analyze cases in Sophocles’ tragedies where political act is being provided and we explore the manner of exercising authority. The analysis leads to a general estimation of the effectiveness of the leaders in Sophocles’ tragedies and the investigation of the leader characteristics which influence and/or determine his behavior. Finally, in the sixth chapter, the degree of leader consciousness in the tragedies of Sophocles is investigated. That is how the specific leader recognizes his crucial role, how he expresses his role and, finally, how he responds to the demands of his position. In conclusion, through the present thesis it is obvious that the leader in the tragedies of Sophocles is a person acting dynamically within his environment. He acts as a leader interacting with his followers and encountering specific situations. Sophocles presents different leadership approaches, outlines different leader types, proposes different leadership models, not as solutions to problems which arise in an organized society, but as proposals for thinking and questioning. This study analyzes the elements of leadership in the tragedies of Sophocles and demonstrates, as we believe, the penetrating view of the poet.