Collective cognition, emotion and action in Aristophanes : a reading informed by social psychology

Abstract

Αντικείμενο μελέτης της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελούν οι ψυχολογικές διεργασίες που διέπουν την κοινωνική συμπεριφορά του κωμικού ήρωα και του κωμικού χορού στην αριστοφανική κωμωδία. Για τη διερεύνηση των διεργασιών αυτών, γνωστικών και συναισθηματικών, και την ανάδειξη της σημασίας της υπαγωγής στην ομάδα για την εξέλιξη της πλοκής στην αριστοφανική κωμωδία η Κοινωνική Ψυχολογία παρέχει το θεωρητικό υπόβαθρο και πιο συγκεκριμένα η Θεωρία της Κοινωνικής Ταυτότητας. Μελετώνται πέντε σωζόμενες κωμωδίες: οι Όρνιθες, οι Αχαρνής, η Ειρήνη η Λυσιστράτη και οι Εκκλησιάζουσες. Στο τελευταίο κεφάλαιο το πραγματεύεται το θέμα της ηγεσίας μελετώνται επίσης συγκεκριμένα αποσπάσματα από τους Ιππής και τους Σφήκες. Κάθε κεφάλαιο εξετάζει διαφορετικά συστατικά στοιχεία της θεωρίας. Στους Όρνιθες, επίκεντρο της ανάλυσης είναι οι διομαδικές σχέσεις και αναδεικνύεται πώς η επιχειρηματολογία που αναπτύσσει ο κωμικός ήρωας ακολουθεί τις αρχές του Μοντέλου Κοινωνικής Ταυτότητας για τη Συλλογική Δράση. Επίσης, εξετάζεται πώς η αγόρευση και η μετέπειτα συμπεριφορά του ήρωα ανταποκρίνονται στο σχήμα της ψυχολογίας της ηγεσίας όπως αυτό διαμορφώνεται από τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας αλλά και πώς το έργο επιβεβαιώνει την ερμηνεία που παρέχει η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας για την εγκαθίδρυση και την αποδοχή της τυραννίας/των ιεραρχικών καθεστώτων. Στους Αχαρνής το επίπεδο ανάλυσης είναι το ενδο-ομαδικό. Eξετάζεται η διπλή περιθωριοποίηση του κωμικού ήρωα ως πολίτη και ως αγρότη η οποία οδηγεί στη σύναψη ιδιωτικής ειρήνης με τη Σπάρτη και στην υιοθέτηση αντικοινωνικής συμπεριφοράς από μέρους του. Στην Ειρήνη αντικείμενο ανάλυσης αποτελεί η αρνητική κοινωνική ταυτότητα του ήρωα και η επιχειρηματολογία που αναπτύσσει για να πείσει τον θεό Ερμή. Όσον αφορά στη συμπεριφορά του κωμικού ήρωα ως ηγέτη, υποστηρίζεται ότι αυτός δεν αποτελεί παράδειγμα πετυχημένου διομαδικού ηγέτη. Το κεφάλαιο για τη Λυσιστράτη πραγματεύεται τις συμφιλιώσεις των δύο ημιχορίων και των Αθηναίων-Σπαρτιατών, οι οποίες ακολουθούν το Αναθεωρημένο Μοντέλο Διομαδικής Επαφής των Hewstone and Brown. Αναδεικνύεται ο ρόλος της Λυσιστράτης ως διαιτητή αλλά και ως διομαδικής ηγέτιδας. Η ανάλυση των Εκκλησιαζουσών υποστηρίζει ότι η παρουσίαση των γυναικών στο έργο βασίζεται στην αναθεωρημένη κοινωνική τους ταυτότητα που βλέπουμε ήδη στη Λυσιστράτη. Υποστηρίζεται ότι ο συλλογικός προσανατολισμός των γυναικών γίνεται η βάση του κοινοτιστικού καθεστώτος που εγκαθιδρύουν και αναδεικνύεται η σημασία της ταύτισης με την ομάδα για την ομαλή λειτουργία του νέου καθεστώτος. Το τελευταίο κεφάλαιο εξετάζει πώς η συμπεριφορά των κωμικών ηρώων ως ηγετών επιβεβαιώνει το μοντέλο ηγεσίας της θεωρίας της κοινωνικής ταυτότητας, αποδεικνύοντας ότι αυτό παρουσιάζεται θετικά όταν πρόκειται για πλασματικούς ήρωες και αρνητικά όταν πρόκειται για ήρωες πίσω από τους οποίους κρύβονται ιστορικοί ηγέτες. Μέσα από την ανάδειξη των ψυχολογικών διεργασιών που διέπουν τη συμπεριφορά του κωμικού ήρωα, η διατριβή υποστηρίζει την ύπαρξη ενός κωμικού πρωτο-ρεαλισμού στα έργα του Αριστοφάνη, ο οποίος δεν ακυρώνει την εικόνα του κωμικού ήρωα ως ασταθούς καρικατούρας, αλλά αποδεικνύει ότι αυτή η εικόνα της αστάθειας και της ασυνέπειας συνυπάρχει με ένα πιο ρεαλιστικό μοντέλο συμπεριφοράς. Κατ΄ επέκταση, επιβεβαιώνει την πολυδιάστατη φύση των ηρώων και του ίδιου του κωμικού είδους.

The present study examines the psychological processes which sustain the social behaviour of the comic hero and the comic chorus in Aristophanic comedy. Social Psychology and Social Identity Theory in particular provide the theoretical background for the exploration of these processes, both cognitive and emotional, as well as for demonstrating the importance of group membership for the action of the plays. Five surviving comedies are studied: Birds, Acharnians, Peace, Lysistrata and Ecclesiazusae. In the last chapter which focuses on the topic of leadership specific parts of Knights and Wasps are also analysed. Each chapter explores different components of the theory. In Birds the analysis focuses on the intergroup relations and indicates how the comic hero’s argumentation follows the propositions of the Social Identity Model of Collective Action. At the same time, it is examined how the hero’s harangue and behaviour corroborate the social identity model of leadership as well as how the play in general corroborates social identity theory’s propositions for the establishment of and submission to tyranny. In Acharnians the analysis focuses on the intragroup relations and it is examined how the hero’s double marginalisation as citizen and as rustic prompts him to attain a private peace with Sparta and to adopt anti-social behaviour. In Peace the object of analysis is the hero’s negative social identity and the argumentation he develops for persuading God Hermes; regarding the hero’s behaviour as a leader, it is argued that he cannot be treated as an example of successful intergroup leader. The chapter on Lysistrata focuses on the reconciliations of the two semi-choruses and of Athenians and Spartans, which follow the propositions of the Integrative Intergroup Contact Theory of Hewstone and Brown. Additionally, Lysistrata’s role as an arbiter and as an intergroup leader is highlighted. The analysis of Ecclesiazusae rests on the assumption that women’s presentation in the play builds on their revised social identity in Lysistrata; it is argued that their communal social identity becomes the founding principle of the communal regime they establish and the importance of group identification for the smooth operation of the new regime is demonstrated. The last chapter examines whether the behaviour of the comic heroes as leaders follows the tenets of the social identity theory of leadership; it argues that the model is positively assessed when implemented by fictional leaders, but negatively assessed when implemented by heroes who stand for historical leaders. Through the demonstration of the cognitive processes which guide the behaviour of the comic hero, the study makes case for a comic proto-realism in the plays of Aristophanes; the comic proto-realism does not contradict the caricature-like portrait of the comic hero, however, it proves that stability and discontinuity coexist with a more realistic model of behaviour. Therefore, the findings of the study point to the polyphonic nature of both the comic heroes and the comic genre.