Η Συμβολή της ενιαίας εκπαίδευσης στην προώθηση της φιλίας μεταξύ παιδιών στην προσχολική εκπαίδευση

Abstract

Ο αριθμός των φιλικών σχέσεων που έχουν τα παιδιά στο νηπιαγωγείο καθώς και η ποιότητα των αλληλεπιδράσεων με τους/τις φίλους/ες τους έχει συνδεθεί με την κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξή τους. Εντούτοις, δεν έχουν όλα τα παιδιά φίλους/ες ενώ, κάποια άλλα αντιμετωπίζουν δυσκολίες εντός της φιλικής σχέσης. Χαρακτηριστικά των παιδιών (φύλο, κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες, Θεωρία του Νου, αναπηρία, γλωσσικές δυσκολίες) και περιβαλλοντικοί παράγοντες (βαθμός συμπάθειας, οικογενειακό περιβάλλον) έχουν συσχετιστεί με τις δυσκολίες αυτές. Η έρευνα στο πλαίσιο της ενιαίας εκπαίδευσης έχει αναδείξει ότι παιδιά με τα ίδια χαρακτηριστικά αποκλείονται διαχρονικά από το εκπαιδευτικό σύστημα και κατ’ επέκταση την κοινωνική ζωή. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση του Προγράμματος ΠΡΟώθησηΣ της ΦΙΛΙαΣ (ΠΡΟΣΦΙΛΙΣ) στην προσχολική εκπαίδευση. Το Πρόγραμμα βασίστηκε σε παιδαγωγικές που απορρέουν από τη θεωρία της ενιαίας εκπαίδευσης (παιδαγωγικές της ενιαίας εκπαίδευσης με στοιχεία των αντι-καταπιεστικών παιδαγωγικών) ώστε να εντοπιστεί (α) πώς η εφαρμογή του Προγράμματος ΠΡΟΣΦΙΛΙΣ σε μια τάξη προσχολικής εκπαίδευσης επηρεάζει τις φιλίες των παιδιών και (β) πώς η εφαρμογή του Προγράμματος ΠΡΟΣΦΙΛΙΣ σε μια τάξη προσχολικής εκπαίδευσης επηρεάζει άλλους τομείς ανάπτυξης των παιδιών. Τριάντα εφτά παιδιά από δύο διαφορετικές τάξεις ενός δημόσιου νηπιαγωγείου και οι δύο υπεύθυνες εκπαιδευτικοί συμμετείχαν στη μελέτη περίπτωσης με ημί-πειραματικό σχεδιασμό προ-ελέγχου – μετά-ελέγχου. Από την ανάλυση των συνεντεύξεων των εκπαιδευτικών, των παρατηρήσεων των αλληλεπιδράσεων των φίλων σε δομημένο πλαίσιο, των παρατηρήσεων των παιδιών στην αυλή, στις δομημένες δραστηριότητες στην ολομέλεια και στα κέντρα μάθησης και τις κοινωνιομετρήσεις προέκυψε ότι ο αριθμός των φιλικών σχέσεων των παιδιών που συμμετείχαν στην έρευνα αυξήθηκε. Εντοπίστηκαν διαφοροποιήσεις στην ποιότητα των φιλικών σχέσεων αφού οι καινούργιες φιλίες παρουσίαζαν περισσότερη συνεργατική συμπεριφορά. Δύο από τα παιδιά που δεν είχαν φίλους/ες πριν από την εφαρμογή του Προγράμματος απέκτησαν μια αμοιβαία υποψηφιότητα φιλίας. Εξάλλου, το Πρόγραμμα ΠΡΟΣΦΙΛΙΣ είχε θετική επίδραση σε συγκεκριμένες πτυχές της κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών (ανάπτυξη δεξιότητας ομαλής εισδοχής στην ομάδα, συνεργατική συμπεριφορά, διαχείριση συγκρούσεων και ενσυναίσθηση). Τα παιδιά που δεν είχαν φίλους/ες επηρεάστηκαν με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικά επίπεδα από τις κοινωνικές και συναισθηματικές παραμέτρους του Προγράμματος. Δεδομένης της δυναμικής που αναπτύχθηκε εξαιτίας της εφαρμογής του, γίνεται συζήτηση των παραμέτρων που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την εφαρμογή παρομοίων προγραμμάτων σε τάξεις προσχολικής εκπαίδευσης.

The social, emotional and cognitive development of children in early childhood education has been linked with the number and quality of their peer friendships. However not all children have friends, whereas some have difficulties in their friendships. Children’s characteristics (gender, social and emotional difficulties, Theory of Mind, disability, language difficulties) and factors associated with ecological structures (peer acceptance, family features) have been associated with limited number of and low quality friendships. Inclusive education research and theory has shed light on why and how children with the same characteristics are excluded from schools and from social life. This study’s aim was to develop, implement and evaluate an educational programme in the kindergarten that promotes friendship relations (PROSFILIS-acronym in Greek). The Programme was based on pedagogies stemming from inclusive education theory (inclusive pedagogies and anti-oppressive pedagogies) in order to identify (a) how the implementation of PROSFILIS in early childhood education affects children’s friendships and (b) how the implementation of PROSFILIS in early childhood education affects children’s socioemotional development. Thirty-seven children from two classes of a public early childhood setting and two teachers participated in a case study with a pre-control/post-control semi-experimental design. The analysis of teachers’ interviews, friend’s interactions in a controlled setting, classroom observations, outdoor play observations and learning centre’s play observations showed that children had more friendships after the implementation of PROSFILIS and that new friendships entailed more cooperation. Two friendless children gained one mutual friendship nomination after the implementation of the Programme. Aspects of children’s social and emotional development (entry skills, cooperative behavior, conflict management, empathy) were affected. Friendless children were differently affected by the social and emotional features of the Programme. Given the dynamics developed, certain prerequisites are discussed in relation to the design and implementation of similar programmes in early childhood education.