Γνωστική γήρανση: ανάπτυξη και εφαρμογή παρεμβατικού προγράμματος στηριζόμενο στη γνωστική και ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα

Abstract

Ο κύριος στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της αποτελεσματικότητας μιας πολυδιάστατης ομαδικής παρέμβασης η οποία σχεδιάστηκε με στόχο την αύξηση τόσο της γνωστικής όσο και της ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας σε μια ομάδα υγιών ενηλίκων μεγαλύτερης ηλικίας. Η παρέμβαση έλαβε υπόψη τόσο τις γνωστικές συνιστώσες οι οποίες προκύπτουν ως βιολογικές επιπτώσεις της γήρανσης, όσο και τις ψυχοκοινωνικές παραμέτρους οι οποίες είναι επίσης απόρροια του φαινομένου της γήρανσης και σχετίζονται άμεσα με τις γνωστικές συνιστώσες. Η παρέμβαση είχε έντονο εκπαιδευτικό προσανατολισμό. Προσέφερε ψυχοεκπαίδευση σχετικά με τις φυσιολογικές αλλαγές που σχετίζονται με την ηλικία στις γνωστικές λειτουργίες, τους τροποποιήσιμους παράγοντες καθώς και το ρόλο της διατροφής και φυσικής άσκησης στη γνωστική και εγκεφαλική λειτουργία. Σημαντικότερο στοιχείο αποτελούσε η συμπερίληψη πέντε ενεργών συστατικών ανάπτυξης δεξιοτήτων μέσω της εκπαίδευσης και εξάσκησης εντός συνεδριών καθώς και τη μεταφορά τους στο πλαίσιο της καθημερινότητας των συμμετεχόντων. Τα ενεργά συστατικά του προγράμματος περιλαμβάνουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων σε μνημονικές αντισταθμιστικές στρατηγικές, επίλυση προβλημάτων, συναισθηματική ρύθμιση, ενσυνειδητότητα και κέντρο ελέγχου. Ένας δεύτερος στόχος αυτής της μελέτης αφορούσε την διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ των ενεργών συστατικών της προτεινόμενης ομαδικής παρέμβασης. Ακολουθήθηκε οιονοί πειραματικός σχεδιασμός. Το τελικό δείγμα αποτελούνταν από 60 Ελληνοκύπριους ηλικίας 64-75 ετών, από τους οποίους 30 συμμετέχοντες τοποθετήθηκαν στην πειραματική ομάδα, ενώ οι υπόλοιποι 30 εισήχθησαν ως ομάδα ελέγχου. Η παρέμβαση χορηγήθηκε ως δίωρες εβδομαδιαίες ομαδικές συναντήσεις με διάρκεια τις 10 εβδομάδες. Όλοι οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε αρχική, ενδιάμεση και τελική αξιολόγηση. Η πειραματική ομάδα ολοκλήρωσε επίσης επαναξιολόγηση δύο μήνες μετά τη λήξη της παρέμβασης. Η αρχική αξιολόγηση περιλάμβανε τις μεταβλητές έκβασης, παράλληλα με μια ολοκληρωμένη νευροψυχολογική αξιολόγηση που επέτρεψε τον προσδιορισμό του επιπέδου της γνωστικής λειτουργίας των συμμετεχόντων. Οι μεταβλητές έκβασης περιλάμβαναν: Μνημονικές αντισταθμιστικές στρατηγικές (ΜΑΣ), συναισθηματική ρύθμιση (ΣΡ), επίλυση προβλημάτων (ΕΠ), ενσυνειδητότητα (ΕΣΔ) και κέντρο ελέγχου (ΚΕ). Οι μετέπειτα αξιολογήσεις περιλάμβαναν μόνο τις μεταβλητές έκβασης. Μεικτός σχεδιασμός πολυμεταβλητής ανάλυσης διασποράς με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις διεξήχθησαν, για τη διερεύνηση διαφορών μεταξύ των δύο ομάδων. Τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντική βελτίωση σε όλες τις εξαρτημένες μεταβλητές στην τελική αξιολόγηση για την ομάδα παρέμβασης και σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Αυτή η βελτίωση διατηρήθηκε δυο μήνες μετά το τέλος του προγράμματος. Εντοπίστηκαν επίσης σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ των ενεργών συστατικών του προγράμματος παρέμβασης. Τα αποτελέσματα από αυτήν την νέα πολυδιάστατη ομαδική παρέμβαση υποδηλώνουν ότι οι συμμετέχοντες επωφελούνται από παρεμβάσεις που αυξάνουν τις μνημονικές αντισταθμιστικές στρατηγικές, την επίλυση προβλημάτων, τη ρύθμιση των συναισθημάτων, την ενσυνειδητότητα και την αύξηση του εσωτερικού κέντρου ελέγχου. Αυτή η μελέτη παρέχει επίσης νέα στοιχεία σχετικά με τη συμβολή των ενεργών συστατικών του προγράμματος και στην τροποποίηση του κέντρου ελέγχου στη γήρανση.

The main goal of the present study was to investigate the effectiveness of a newly-developed multi-dimensional group intervention aiming at increasing both cognitive and psychosocial functioning in a group of older adults, in Cyprus. This intervention has a strong psychoeducational focus on and promotes a more realistic understanding of how cognitive aging affects daily functioning and relevant contextual factors (e.g., health, lifestyle, beliefs). Active components of the program include the development of skills in memory compensation strategies, problem solving, emotion regulation, mindfulness and internal locus of control. Another aim of this study was to explore the associations between the active ingredients of the proposed group intervention. The final sample consisted of 60 Greek Cypriot older adults, of which 30 participants were assigned in the experimental group; whereas, the remaining 30 were entered as the control group. All participants underwent pre, midterm and post assessments. The experimental group also completed a follow-up assessment two months after the intervention. The intervention group completed a 10-week intervention programme. The pre-intervention assessment included the dependent measures, alongside a comprehensive neuropsychological evaluation which allowed to determine the level of cognitive function. Dependent measures included: Memory Compensation Strategies, Problem Solving Emotion Regulation, Mindfulness and Locus of Control. Midterm, post and follow-up assessments consisted only of the dependent measures. Mixed Repeated Measure MANOVAs were conducted with one between-subject factor: intervention vs control group; while pre, midterm and post assessments served as a within - subject factor, to investigate for differences between the two groups. In particular, there was significant improvement on all dependent measures at post-assessment scores for the intervention group compared to control group. This improvement was maintained at follow-up for the intervention group. Also, significant associations were detected between all active ingredients of the intervention programme. The results from this multi-dimensional group intervention suggest that participants benefit from interventions that increase mnemonic compensatory strategies, problem solving, emotion regulation, mindfulness and internal locus of control. This study also provides new evidence on the contribution of the proposed intervention’s active ingredients in modifying the locus of control in aging.