Η πρόσληψη της σύγχρονης τέχνης στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής αποτελεί η πρόσληψη της σύγχρονης τέχνης στον Οδυσσέα Ελύτη. Η μέχρι τώρα έρευνα για την πρόσληψη του υπερρεαλισμού, και γενικά των σύγχρονων κινημάτων στην Ελλάδα, δεν φαίνεται να ασχολείται σε ικανοποιητικό βαθμό με την Τέχνη. Η σχέση του Ελύτη με τις εικαστικές τέχνες είναι παραδεκτή, καθώς ο ίδιος υπήρξε ταυτόχρονα και δημιουργός-καλλιτέχνης και κριτικός τέχνης. Έτσι, η λαϊκή και η σύγχρονη τέχνη αποτελούν δύο έλξεις που εμφανίζονται τόσο στην ποίησή του όσο και στο δοκιμιακό του έργο. Το πρώτο μέρος της διατριβής εστιάζει στη σύγχρονη ευρωπαϊκή τέχνη. Ο Pablo Picasso αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο, αφού είναι αυτός που, κατά τον Ελύτη, κατάφερε να απεγκλωβιστεί από τις, μέχρι τότε, αντιλήψεις για την έννοια της πραγματικότητας, να την υπερβεί και να φτάσει σε μια νέα υπερπραγματικότητα στην τέχνη. Κι άλλοι καλλιτέχνες που διεκδικούν σημαντική θέση στο έργο του Ελύτη εξετάζονται σ’ αυτό το μέρος, μεταξύ άλλων, οι Max Ernst, Henri Matisse και George Braque, ενώ έμφαση δίνεται και στον ελληνικό περιοδικό Τύπο της εποχής, ο οποίος αποτελεί σημαντική πηγή για το πώς οι λογοτέχνες της εποχής επηρεάζονται από την υπερρεαλιστική τέχνη, σε ποιους καλλιτέχνες δίνεται έμφαση και χώρος για να δημοσιευτούν έργα τους, αλλά και ποιες αναφορές υπάρχουν στην τέχνη από τους βασικούς εκπροσώπους της γενιάς που εξετάζουμε. Στο δεύτερο μέρος η διατριβή επικεντρώνεται στην παραδοσιακή και στη σύγχρονη ελληνική τέχνη. Ένα από τα βασικά θέματα που απασχόλησαν τον Ελύτη είναι η αφομοίωση των ζωντανών στοιχείων της ελληνικής παράδοσης και ο συνδυασμός τους με τα σύγχρονα μοντερνιστικά κινήματα. Έτσι, ο Ελύτης φαίνεται να έλκεται από την αθωότητα του Θεόφιλου, τον οποίο συχνά παρουσιάζει ως πιο υπερρεαλιστή από πολλούς σύγχρονούς του καλλιτέχνες, ενώ από τους σύγχρονους Έλληνες ζωγράφους ξεχωρίζει τους Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Γιάννη Τσαρούχη, Γιάννη Μόραλη, Αλέκο Φασιανό κ.ά. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της διατριβής, και αφού κατανοήσουμε τις απόψεις του Ελύτη για τη σύγχρονη και λαϊκή τέχνη, επικεντρωνόμαστε στο εικαστικό έργο του Ελύτη, όχι τόσο για την προβολή και κριτική των κολάζ του, όσο για την κατηγοριοποίηση των έργων του και τη σύνδεσή τους, όπου αυτό είναι δυνατόν, με την ποίησή του, καθώς φαίνεται τις πιο πολλές φορές να απλοποιούνται στις εικόνες του τα μηνύματα των ποιημάτων του· γι’ αυτό, άλλωστε, και τα κολάζ του έχουν, τις περισσότερες φορές, συνοδευτικό ρόλο στα ποιήματά του. Τέλος, οι πίνακες της συχνότητας εμφάνισης των καλλιτεχνών στο σύνολο του έργου του Ελύτη, όπως και χρονολογικοί κατάλογοι με τα κολάζ του, που υπάρχουν στο Παράρτημα της διατριβής, μας δίνουν μια γενική εικόνα για την παρουσία της σύγχρονης τέχνης στο έργο του Ελύτη.

This dissertation examines the reception of modern art in the work of Odysseus Elytis. The existing academic research on the Greek surrealist movement, or avant-garde literary movements in general, doesn’t seem to focus enough on their intricate connections to the visual arts. The relation between Elytis and the visual arts is well-established, since he was himself an art critic and a aspiring artist. In his poetic oeuvre as well as his essays, one can trace his attraction to both popular and modern art. The first part of the dissertation focuses on modern European art. It includes a chapter dedicated exclusively to Pablo Picasso since, according to Elytis, he made him reevaluate his views about the concept of reality. Picasso, claims Elytis, managed to transcend reality and achieve the representation of a hyper-reality in art. This part of the dissertation further examines the relation between Elytis and other painters, such as Max Ernst, Henri Matisse and George Braque. We also consider Greek periodicals of this period as an important source on the literary authors influenced by surrealism as well as on the artists who were most prominent during this time. The second part of the dissertation focuses on both folk and modern Greek art. One of our main concerns in this part is Elytis’s attempt to assimilate the living elements of the Greek tradition and combine them with modernist principles. Hence, Elytis seems to be attracted to Theophilos’ “innocence” and he often presents the folk artist as more surrealist than many contemporary artists. He also holds Nikos Hadjikyriakos-Gkikas, Yannis Tsarouhis, Yannis Moralis, and Alekos Phasianos in high regard. In the third and final part of this dissertation, after having explored Elytis’ views on modern and folk art, we will examine Elytis’ own art, focusing mostly on their categorization and their connection to Elytis’ poetry, as they sometimes resemble a simplified version of his poetic work. This is the reason why Elytis’ collages may work as supplementary material to his poems. Lastly, this dissertation includes an index which traces the frequency of all the artists referenced in Elytis’ works, as well as a list of all his collages (organized in chronological order). These tables might further assist the reader in ascertaining the importance of modern art in Elytis’ work.