«Η γλώσσα τούτη εν κλεψιμιά»: Γλώσσα και Κοινότητα Πρακτικής στους Μάντηδες

Abstract

Η παρούσα διατριβή εξετάζει την κοινότητα των Μάντηδων, καταγράφοντας τη μυστική τους γλώσσα και αναλύοντας τον τρόπο με τον οποίο συγκροτούσαν μια κοινότητα πρακτικής. Συγκεκριμένα, περιγράφεται η κυρίαρχη πρακτική της κοινότητας, το γάνωμα, και εξετάζονται και αναλύονται οι λειτουργίες και συμβολικές αξίες της μυστικής τους γλώσσας (Μάντικα). Για να διερευνηθούν τα πιο πάνω χρησιμοποιήθηκε η ποιοτική έρευνα, υιοθετώντας κοινωνιογλωσσολογικές και εθνογραφικές μεθόδους. Το κύριο εργαλείο συλλογής δεδομένων ήταν η εθνογραφική συνέντευξη. Συνολικά, διενεργήθηκαν 15 εθνογραφικές συνεντεύξεις ανοιχτού τύπου οι οποίες ηχογραφούνταν. Παράλληλα με τη συνέντευξη διενεργήθηκαν επιτόπιες παρατηρήσεις και καταγράφονταν σημειώσεις πεδίου στο ημερολόγιο του ερευνητή. Τέλος, έγινε καταγραφή λέξεων και φράσεων της μυστικής γλώσσα, με στόχο τη δημιουργία ενός corpus της μυστικής γλώσσας της κοινότητας. Οι συμμετέχοντες/ουσες στην έρευνα ήταν μέλη της κοινότητας τα οποία ήταν οργανωμένα σε κοινωνικά-οικογενειακά δίκτυα και τα οποία βρίσκονταν συγκεντρωμένα σε μια αστική περιοχή και σε ένα χωρίο της Κύπρου. Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά δέκα μέλη της κοινότητας που ασκούσαν το επάγγελμα του γανωματή. Η διαδικασία συλλογής δεδομένων διήρκησε περίπου οκτώ μήνες. Καθ’ όλη τη διάρκεια της συλλογής των δεδομένων ο ερευνητής τήρησε τους κανόνες της ηθικής ερευνητικής δεοντολογίας. Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της θεματικής ανάλυσης δεδομένων (content analysis) καθώς και η καταγραφή λέξεων των Μάντικων. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι η «μυστική» γλώσσα των Μάντηδων στηριζόταν γλωσσικά από την ελληνική γλώσσα και διαφάνηκε η συσχέτισή της με τη Ρομανί γλώσσα. Οι Μάντηδες χρησιμοποιούσαν τη «μυστική» για να διευκολυνθούν, να προστατευθούν, ακόμα και να ψυχαγωγηθούν. Μέσα από τα αποτελέσματα της ανάλυσης των δεδομένων διαφάνηκε επίσης η σημαντικότητα του γανώματος για την κοινότητα, αφού ήταν το επάγγελμα με το οποίο ασχολούνταν σχεδόν όλα τα μέλη της κοινότητας και που περνούσε από γενιά σε γενιά για αιώνες. Το γάνωμα προϋπόθετε από τους Μάντηδες να ακολουθούν ένα περιπατητικό τρόπο ζωής που είχε ως συνέπεια να βιώνουν αρκετές δυσκολίες. Η τέχνη που εξασκούσαν οι Μάντηδες είχε αντίκτυπο σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις της ζωής τους. Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα κατέδειξαν πως οι Μάντηδες στιγματίζονταν και θεωρούνταν υποδεέστεροι ως άνθρωποι λόγω του γανώματος και της ζωής που το συνόδευε. Οι Μάντηδες απέναντι σε αυτό τον στιγματισμό για να ανταπεξέλθουν αντιδρούσαν με διαφορετικούς τρόπους.

The present study explores the community of Mantides recording their secret language and analyzing how they constituted a community of practice. Ganoma (tinsmithing), the dominant practice of the community, is described along with the functions and symbolic values of Mantika (the language of Mantides). To investigate the above, qualitative research was used, adopting sociolinguistic and ethnographic methods. Ethnographic interview was the main tool of the study. Fifteen open-ended ethnographic interviews were conducted and recorded by the researcher in conjunction with observations and field notes. Another tool used was the creation of a corpus of the “secret” language of the community. The participants of the study were community members who were organized in social-familial networks and who were concentrated in an urban area and in a village in the countryside. Ten members of the community who practiced the profession of ganoma participated in the research. The data collection period lasted approximately for eight months. Content analysis method was used for data analysis. Data analysis showed that the "secret" language of Mantides was fragmentary, linguistically supported by the Greek language and in relation to Romani language. Mantides used the "secret" language to facilitate, protect, and even entertain themselves. The results of data analysis showed the importance of “ganoma” for the Community as almost all the members were involved to this profession passing it from generation to generation for centuries. “Ganoma” prevented Mantides to follow a walking lifestyle that resulted in many difficulties experienced and had an impact on almost all facets of their lives. In addition, the results showed that Mantides were stigmatized and considered inferior as humans because of “ganoma” and life that accompanied it. Mantides balked in different ways to cope with this stigma.