Ο ελληνικός κυπριακός ευεργετισμός κατά την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται το φαινόμενο του ελληνικού κυπριακού ευεργετισμού κατά την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας στην Κύπρο. Για να μελετηθεί, ο κυπριακός ευεργετισμός και να τοποθετηθεί σε ιστορικό υπόβαθρο υπάρχουν διάφορες παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη, οι οποίες αποτέλεσαν την αφετηρία για μια επιστημονική προσέγγιση και ανάλυση. Μια τέτοια ανάλυση, ελλείπει από την μέχρι τώρα διαθέσιμη βιβλιογραφία. Η διαθέσιμη, λοιπόν, βιβλιογραφία για τον κυπριακό ευεργετισμό στην περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας, περιορίζεται σε μια βιογραφική και περιγραφική προσέγγιση μεμονωμένων ευεργετών-δωρητών και του έργου τους. Η παρούσα διατριβή αναλύει το φαινόμενο σε ένα γενικότερο πλαίσιο. Αναλύει πέραν από τους φορείς τους φαινομένου, όλα εκείνα που το συγκροτούν, τις επιδράσεις, τις παραμέτρους και τον αντίκτυπο τους. Καταρχάς είναι δεδομένο ότι υπάρχουν εκείνες οι απτές αποδείξεις, οι οποίες αναδεικνύουν μια δραστηριότητα, με πολύπλευρες κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, ιδεολογικές, θρησκευτικές διαστάσεις και άλλες πραγματικότητες. Σε αυτές τις αποδείξεις, μπορούν να καταταχθούν τα σχολεία, οι εκκλησίες, τα κοινωφελή ιδρύματα και οτιδήποτε αποτελεί προϊόν δράσης εκείνου ή εκείνων που ονομάζουμε ευεργέτη ή ευεργέτες. Αυτές αποτέλεσαν το ερέθισμα για έρευνα, ανάλυση και συγκρότηση των διαφόρων παραμέτρων που μαζί συναποτελούν το φαινόμενο του ευεργετισμού. Στις σελίδες της διατριβής παρουσιάζεται το ευεργετικό έργο των Ελλήνων Κυπρίων ευεργετών και δωρητών, οι οποίοι με τις ευεργεσίες και τις δωρεές τους αποτέλεσαν τους εκφραστές του φαινομένου. Οι ευεργεσίες της περιόδου είχαν ως κύριους αποδέκτες την ελληνική παιδεία, την ορθόδοξη εκκλησία και την εν γένει πρόοδο των τοπικών κοινωνιών, μέσω της ανέγερσης και ενίσχυσης διαφόρων κοινωφελών και φιλανθρωπικών έργων. Στη διατριβή αναλύονται οι ευεργεσίες και δωρεές 141 ευεργετών και δωρητών της ελληνικής κοινότητας της Κύπρου. Το φαινόμενο του κυπριακού ευεργετισμού υπήρξε άμεσα συνυφασμένο με το ευρωπαϊκό και ιδιαίτερα με το ελληνικό φαινόμενο, το οποίο δεν περιοριζόταν στο στενό πλαίσιο του ελληνικού κράτους. Αυτό, αποτέλεσε το πρότυπο για το αντίστοιχο κυπριακό φαινόμενο, iv ένεκα των δεσμών της Κύπρου με τον ευρύτερο ελληνικό χώρο, αλλά κυρίως εξαιτίας των στενών σχέσεων των Ελλαδιτών και των Ελλήνων Κυπρίων της διασποράς, με προμετωπίδα της ελληνικές αδελφότητες του εξωτερικού και τους διάφορους εθνικοτοπικούς συλλόγους της Αιγύπτου. Το φαινόμενο του ελληνικού κυπριακού ευεργετισμού συστάθηκε τόσο ιδεολογικά, όσο και πρακτικά στις ελληνικές κοινότητες της Αιγύπτου και πολλοί εκ των Ελλήνων Κυπρίων ευεργετών ζουν και δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό και αποτελούν μέλη των ελληνικών κοινοτήτων και των εθνικοτοπικών συλλόγων. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών για την Κύπρο είναι ο αιγυπτιώτικος κυπριακός ελληνισμός. Ο κυπριακός ευεργετισμός αναπτύχθηκε μέσα σε ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτικοοικονομικές συνθήκες εξαιτίας της βρετανικής κατοχής του νησιού. Η ανάπτυξη μιας πρώιμης ανώτερης αστικής τάξης υπήρξε σημαντική στην εκδήλωση του φαινόμενου, το οποίο όμως, ένεκα και του μεγέθους της Κύπρου παρέμεινε τοπικό, με την μεγάλη συμβολή μιας μεσαίας τάξης ευεργετών και δωρητών. Η έρευνα για την αναζήτηση και μελέτη του φαινομένου στηρίχθηκε σε διάφορες αρχειακές πηγές, πρωτογενείς και δευτερογενείς. Σημαντική επίσης πηγή, για την ενδελεχή ιχνηλάτηση του φαινομένου υπήρξαν τα φύλλα του κυπριακού τύπου, του οποίου η πρωτοεμφάνιση στην Κύπρο συνέπεσε με την καθεστωτική μεταβολή και την έναρξη της βρετανικής κυριαρχίας. Οι κυπριακές εφημερίδες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη του φαινομένου, αφού υπήρξαν ο συνδετικός κρίκος της Κύπρου με την ελληνική επικράτεια, στα φύλλα των οποίων παρουσιάζονται οι ευεργεσίες ελλήνων και Ελλαδιτών ευεργετών. Σημαντικότερη όμως, υπήρξε η συμβολή των κυπριακών εφημερίδων στην λεπτομερή καταγραφή της ευεργετικής δραστηριότητας στο νησί. Όσα αναλύονται στα φύλλα της διατριβής είναι αποτέλεσμα έρευνας του γράφοντος. Στη διατριβή πέραν των σημαντικών πληροφοριών και συμπερασμάτων που εξάγονται για το ίδιο το φαινόμενο, από την έναρξη της βρετανικής κυριαρχίας μέχρι την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, αναλύονται το προφίλ των ευεργετών, η καταγωγή τους, η επαγγελματική τους δραστηριότητα, οι στοχεύσεις, τα κίνητρα τους και άλλες σημαντικές παράμετροι. Οι αναλύσεις και τα συμπεράσματα γύρω από το φαινόμενο του κυπριακού ευεργετισμού στην περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας εντάσσονται στο πλαίσιο των ιδιαίτερων πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών που επικρατούσαν και μεταβάλλονταν στην πορεία των χρόνων. Παρόλα αυτά, πολλές εκφάνσεις του φαινομένου σκιαγραφούνται δια μέσου της ιστορίας, ανεξαρτήτως χρόνου και τόπου, αναδεικνύοντας τη διαχρονικότητα και την πανανθρώπινη φύση του φαινομένου. Σημαντικό βοήθημα στην όλη ερευνητική πορεία της διατριβής, πέραν των διαφόρων αρχειακών πηγών, αποτέλεσε το Βιογραφικό Λεξικό Κυπρίων 1800-1920, ⁶Λευκωσία 2010 του Αριστείδη Κουδουνάρη, στις σελίδες του οποίου βιογραφούνται πολλοί Κύπριοι ευεργέτες και δωρητές. Η έρευνα και οι επιμέρους αναλύσεις πολλών βιογραφούμενων συμπλήρωσαν το ψηφιδωτό των Ελλήνων Κυπρίων ευεργετών και δωρητών, αναδεικνύοντας το φαινόμενο του κυπριακού ευεργετισμού, το οποίο αποτελεί την πρωτοτυπία και την συμβολή της διατριβής στο ιστορικό επιστημονικό πεδίο και πιο συγκεκριμένα στην νεότερη ιστορία της Κύπρου.

The following doctoral thesis examines the phenomenon of Greek - Cypriot euergetism during he period of the British Rule in Cyprus. In order to examine the phenomenon, within the correct context, several parameters need to be taken into consideration. These parameters were a stepping stone to a scientific approach and analysis, which was absent from bibliography as we knew it so far. The available bibliography referring to Greek - Cypriot Euergetism during the period of the British Rule in Cyprus is limited to providing information on benefactors’ life, and is a mainly descriptive approach on several benefactors/donors and their work. This thesis analyses the phenomenon in a more general perspective. It records and examines, not just the bearers of euergetism, but also all the aspects that compose the phenomenon, its effects, parameters and their impact to the society. To begin with, there is proof testifying the existence of the aforesaid phenomenon, with social, financial, political, ideological and religious effects. Schools, churches, public-benefit institutions and anything else that arises as a benefactor’s act, could be considered as such evidence. All of these became an incentive for research, analysis and composition of several parameters that constitute to the phenomenon of euergetism. Within the pages of this thesis, the great work of Greek - Cypriot benefactors and donors is presented, whom through their benefactions and donations have been the main exponents of euergetism. The main recipients of the period’s benefactions were the Greek Education, the Orthodox Church, and the improvement of local societies in general, through the construction and enhancement of charities. In current thesis, the benefactions and donations are recorded related to 141 benefactors and donors of the Greek - Cypriot community of Cyprus. Greek - Cypriot euergetism was directly interwoven with the counterpart phenomenon in Europe, and especially the phenomenon in Greece, which was not limited only within Greece’s geographic borders. The Greek phenomenon of euergetism had been a paradigm for Cypriots, due to the close relationship that connects the two countries through the centuries, but mainly due to the close affairs between the Greeks and Cypriots living abroad. Leading vii groups were the Greek brotherhoods formed abroad, along with several national associations formed in Egypt by the Greek community established there. The new wave of Greek Cypriot euergetism was ideologically, as well as practically established within Egypt’s Greek communities and many of the Cypriot benefactors’ who lived and operated abroad were members of these communities and associations. Greek - Cypriots of Egypt are the most characteristic example of this. As the island was under British rule, the phenomenon of Greek - Cypriot euergetism has evolved under unique political and financial circumstances. The development of an early “upper” urban class was crucial in the consolidation of the phenomenon, which, however, owing to the size of Cyprus, remained localized with a large contribution of a “middle” class among the benefactors and donors. The research for the pursuit and study of the phenomenon was based on various sources, primary and secondary, on an island-wide scale. Copies of the Cypriot press were also a vital source of this research for the thorough tracing of the phenomenon. As a matter of fact, the first newspapers in Cyprus were published shortly after the beginning of British rule in Cyprus. Cypriot newspapers had an important role to play in the appearance of the phenomenon, since they became the link between Cyprus and Greece. Among the other newspaper articles, one may find references to benefactions and donations of Greek benefactors and donors respectively. The most important contribution of the Cypriot press, though, was the detailed recording of the activity of Greek – Cypriots benefactors. All the information included in current thesis, shall be considered as the conclusion of the research conducted by the author himself. Among all the significant information and conclusions that emerge from the examined phenomenon itself, from the beginning of the British Rule in Cyprus until the declaration of island’s independence in 1960, other aspects analyzed are: benefactors’ profiles, ancestry, profession, motives, personal goals and other important parameters. In order to analyze the available data and reach conclusions on the phenomenon of Greek - Cypriot Euergetism during the time of British Rule in Cyprus, the peculiar political, financial viii and social circumstances were taken into consideration. Nevertheless, some aspects of this phenomenon are outlined through history, irrespective of time and place. This pictures Euergetism as a phenomenon, which is timeless and above all humans. In the whole research process done for this thesis, apart from all the archives available for study, a very useful tool was Aristeidis Koudounaris’ book, Βιογραφικόν Λεξικόν Κυπρίων 1800 - 1920, ⁶Λευκωσία 2010 where information was given for the life of many benefactors and donors. The research and analysis mentioned in the Βιογραφικόν Λεξικόν Κυπρίων 1800 – 1920, ⁶Λευκωσία 2010 were the parts needed to complete the great mosaic of Greek - Cypriots Benefactors and Donors, highlighting the phenomenon of Greek - Cypriot Euergetism