Οι Αρχιεπίσκοποι της Κύπρου επί Οθωμανοκρατίας: από το αυτοκέφαλο στην πολιτική - θρησκευτική (εθναρχική) δράση των Αρχιεπισκόπων της Κύπρου και τα προνόμιά τους

Abstract

Στόχος της διατριβής αυτής είναι να καλύψει ένα υπάρχον κενό στην κυπρολογική έρευνα. Πρόκειται για την έρευνα, την ανάλυση και λειτουργία του θρησκευτικοπολιτικού {εθναρχικού, όπως επικράτησε να λέγεται) ρόλου των ιεραρχών και κυρίως των αρχιεπισκόπων της Κύπρου κατά την Οθωμανοκρατία (1570/1-1878), με βάση το αυτοκέφαλο, τα προνόμια, τα βεράτιά τους και με τη χρήση άγνωστου και ανέκδοτου μέχρι σήμερα υλικού (ιδιαίτερα του Μέγα Κώδικα της Αρχιεπισκοπής Κύπρου). Διερευνήθηκε το εκκλησιαστικού καθεστώτος της τοπικής εκκλησίας (αυτοκέφαλο) κατά τη Βυζαντινή περίοδο (401· - 12^ αιώνας) και την περίοδο της Λατινοκρατίας (1191 -1570/1), καθώς και η εμπλοκή της ιεραρχίας σε κοσμικά θέματα - πολιτικές υποθέσεις, πέραν του θρησκευτικού της ρόλου, για να εντοπιστεί ο όποιος εθναρχικός ρόλος των ιεραρχών τους χρόνους αυτούς. Η εξέταση των πιο πάνω, έγινε στο 1° Κεφάλαιο της διατριβής. Στο 2° Κεφάλαιο εξετάστηκε η θρησκευτική κατάσταση που διαμορφώθηκε στην Κύπρο κατά την Οθωμανοκρατία. Ερευνήθηκαν οι σχέσεις των ιεραρχών και ιδιαίτερα των κατά καιρούς αρχιεπισκόπων (ορισμένοι των οποίων άγνωστοι μέχρι σήμερα, όπως άγνωστα και εσφαλμένα ήταν ορισμένα στοιχεία για άλλους) με τις Οθωμανικές αρχές. Αναλύθηκε το εκκλησιαστικό και πολιτικό καθεστώς των αρχιεπισκόπων και ιδιαίτερα τα προνόμια (θρησκευτικά -πολιτικά) των οποίων ετύγχαναν κατά την περίοδο αυτή. Για σκοπούς μεθοδολογίας, κρίθηκε προτιμητέα η κατά αρχιεπισκοπική διαδοχή εξέταση του θέματος, για να διαφανούν τα κατά αρχιεπίσκοπο ισχύοντα δεδομένα. Στο 3° και τελευταίο Κεφάλαιο, έγινε ανάλυση των μέχρι σήμερα γνωστών αρχιεπισκοπικών και μητροπολιτικών βερατίων, τα οποία είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την κατανόηση των προνομίων και κατά συνέπεια του θρησκευτικοπολιτικού ρόλου των ιεραρχών κατά την Οθωμανοκρατία. Εξ όσων γνωρίζουμε, η διατριβή αυτή είναι η πρώτη στην οποία συνεξετάζονται αυτοκέφαλο, θρησκευτικοπολιτικός ρόλος των αρχιερέων και βεράτια, στο κεφάλαιο που επικράτησε να ονομάζεται εθναρχία. Εντοπίστηκε επίσης πότε έγινε χρήση του όρου εθνάρχες για πρώτη φορά (1858) στην Κύπρο. Για πρώτη φορά αξιοποιείται ο μέχρι σήμερα ανέκδοτος Μέγας Κώδικας της Αρχιεπισκοπής Κύπρου (με πληροφορίες που ξεκινούν από το 17° αιώνα και φθάνουν μέχρι τον 20°), όπως και άλλο ανέκδοτο υλικό. Συμπεράσματα: Το αυτοκέφαλο ήταν καθοριστικό για το θρησκευτικό ρόλο των ιεραρχών στην Κύπρο, αλλά και για την εμπλοκή τους σε κοσμικά θέματα, ιδιαίτερα σε περιόδους ξένης κυριαρχίας. Κατά την Οθωμανοκρατία, οι ιεράρχες και ιδιαίτερα οι αρχιεπίσκοποι της Κύπρου ανέπτυξαν θρησκευτικοπολιτική, εθναρχική, δράση, ιδιαίτερα κατά το 18° και 19° αιώνα, που χρησιμοποιείται για πρώτη φορά (1858) και ο όρος εθνάρχες ψα τους Κύπριους ιεράρχες. Καθοριστικός παράγοντας για τον εθναρχικό ρόλο των ιεραρχών ήταν τα διάφορα προνόμια που τους παραχωρήθηκαν. Τα βεράτια αποτελούν σημαντικό κεφάλαιο στο θέμα των προνομίων. Πολύτιμες πληροφορίες για το ρόλο των ιεραρχών και ιδιαίτερα των αρχιεπισκόπων εντοπίζονται, εκτός των άλλων πηγών που αξιοποιήθηκαν, στο Μέγα Κώδικα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου και σε άλλο υλικό από το Αρχείο της Αρχιεπισκοπής, ανέκδοτο και άγνωστο μέχρι τώρα. Ο εθναρχικός ρόλος της Εκκλησίας συνέβαλε στη συντήρηση της χριστιανικής πίστης και της ελληνικής γλώσσας - πολιτισμού στην Κύπρο κατά την Οθωμανοκρατία.

The purpose of this dissertation is to cover an existing gap in the history of Cyprus. It examines and analyzes the function of the religious and political role (known as ethnarchy) of the orthodox bishops and especially the archbishops during the Ottoman Rule in Cyprus (1570/1-1878). The research is based on information deriving from the various privileges and the berats of the orthodox bishops and archbishops, as well as other unpublished or unused archival material related to the subject. In order to identify and understand the role of the archbishops, it was regarded useful to examine the church administrative status of the local church, its autocephalous (independence) status, during the Byzantine (4th - 12th century) and Latin period (1191 - 1570/1) in the Island. In addition, the involvement of the bishops in secular and political issues, beyond their role in religious ones, was examined, in order to identify any religious-political activity in that era. These were presented in the 1st Chapter of the dissertation. In the 2nd Chapter of the dissertation, the research was focused on the religious situation formed in Cyprus during the Ottoman rule. I have examined the relations of the bishops and especially the archbishops (some of them as well as some information about them unknown or false) with the Ottoman authorities. A detailed analysis of the religious and political status of the archbishops, especially the various privileges they were granted at certain times, has been attempted. For reasons referring to methodology, I have examined the above according to archbishopal succession, in order point out the different conditions existing for any archbishop. In the 3rd Chapter of the dissertation, I proceed to an analysis of the known berats of archbishops and metropolitans. Berats are all too important for understanding privileges and therefore the religious-political role of the prelates during the ottoman rule. As far as I know, this dissertation is the first one where autocephalous status of the local church, religious-political role and berats of the prelates are co-examined in the research concerning ethnarchy. It has been also found out when (1858) the term ethnarchs (εθνάρχες) is used at first, concerning the orthodox bishops. It is also for the purpose of this dissertation that the Great Codex, Μέγας Κώδικας, (it includes information referring 17th up to 20th century) of the Archbishopric of Cyprus is used for the first time ever, as well as other unpublished archival material from the Archives of the Holy Archbishopric of Cyprus. Conclusions: The autocephalous status of the Church of Cyprus defined not only the religious role of the orthodox bishops in Cyprus, but also their involvement in secular issues especially at times that the Island was under foreign rule. During the Ottoman rule, the orthodox bishops and especially the archbishops of Cyprus developed a religious and political role, became ethnarchs. This role reached its zenith especially during the 18th and 19th century, time at which we also meet the term ethnarchs. The various privileges granted to the bishops, by the Sultans, were of decisive importance for their role as ethnarchs. Beratsare all too important concerning the issue of privileges. Valuable information concerning the role of the Orthodox Church, during the Ottoman Rule, and especially its archbishops is to be found in the Great Codex, Μέγας Κώδικας, as well as in other unpublished archival material from the Archives of the Holy Archbishopric of Cyprus. The religious-political role (ethnarchy) of the Church of Cyprus contributed towards maintaining the Christian faith as well as the Hellenistic language - civilization in Cyprus during the Ottoman rule.