Η ταφική αρχιτεκτονική κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο στην Κύπρο

Abstract

Αντικείμενο της διατριβής αποτελεί η μελέτη της ταφικής αρχιτεκτονικής κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο στην Κύπρο σε μια προσπάθεια να καλυφθεί τουλάχιστον ένα μέρος του κενού που παρουσιάζει σήμερα η αρχαιολογία της Κύπρου στο συγκεκριμένο τομέα. Το κείμενο διαρθρώνεται σε οκτώ κεφάλαια και τέσσερα παραρτήματα. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται γενική σύνοψη της μελέτης. Επεξηγείται το ιστορικό πλαίσιο της εποχής και καθορίζεται η γεωγραφική έκταση. Στο δεύτερο κεφάλαιο πραγματοποιείται βιβλιογραφική ανασκόπηση των πηγών που σχετίζονται με την ταφική αρχιτεκτονική της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου στην Κύπρο, από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Ακολουθεί ανασκόπηση των υλικών πηγών και αποσαφήνιση όρων. Στο τρίτο κεφάλαιο παρατίθενται μαζικά όλοι οι δημοσιευμένοι τάφοι των υπό εξέταση περιόδων, συνοδευόμενοι από σύντομη περιγραφή και σχετική βιβλιογραφία. Στο τέταρτο κεφάλαιο διατυπώνεται ο τυπολογικός διαχωρισμός των τάφων, ξεκινώντας με μια σύντομη αναδρομή στην ταφική αρχιτεκτονική προγενέστερων περιόδων και ανασκόπηση αποσπασματικών τυπολογικών διαχωρισμών που πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν. Στο πέμπτο κεφάλαιο εξετάζονται τα κύρια και επί μέρους αρχιτεκτονικά γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν τους ελληνιστικούς-ρωμαϊκούς τάφους της Κύπρου, καθώς και κατασκευαστικά και μορφολογικά γνωρίσματα της ταφικής αρχιτεκτονικής συνολικά. Στο έκτο κεφάλαιο εξετάζεται η διακόσμηση των τάφων ως αναπόσπαστο τμήμα του αρχιτεκτονικού οργανισμού που την εμπεριέχει, με επικρατέστερη τη γραπτή διακόσμηση. Σε μια προσπάθεια σφαιρικής μελέτης της γραπτής διακόσμησης, η έρευνα ξεφεύγει από τη θεματική ανάλυση των τοιχογραφιών και επεκτείνεται στη μελέτη της τεχνολογίας κατασκευής τους. Τα αποτελέσματα της αρχαιομετρικής μελέτης που αφορούν στην χρωματομέτρηση - χρωματική ανάλυση και κατασκευαστική εξέταση των τοιχογραφιών, παρατίθενται στα παραρτήματα Ι και ΙΙ αντίστοιχα. Το έβδομο κεφάλαιο μελετά τα ταφικά σήματα που εξοπλίζουν τους τάφους των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων, αναγνωριστικά της ύπαρξής τους. Βρίσκεται σε συνάρτηση με το παράρτημα ΙΙΙ, στο οποίο περιλαμβάνονται τα δημοσιευμένα ταφικά σήματα των υπό εξέταση περιόδων. Το όγδοο και τελευταίο κεφάλαιο εξετάζει διάφορες πτυχές σχετικές με τις νεκροπόλεις των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων, όπως τους παράγοντες επιλογής μιας θέσης, τοπογραφικά και άλλα χαρακτηριστικά τους, χρονολογική εξέλιξη. Παράλληλα, προσεγγίζονται διάφορα οργανωτικά και λειτουργικά στοιχεία που διέπουν τις νεκροπόλεις. Το όγδοο κεφάλαιο βρίσκεται σε συνάρτηση με το παράρτημα IV, το οποίο περιλαμβάνει τον κατάλογο των ελληνιστικών και ρωμαϊκών νεκροπόλεων της Κύπρου. Για τη διεκπεραίωση της διατριβής ακολουθήθηκε μία μεθοδολογική προσέγγιση, η οποία περιέλαβε διάφορα είδη ερευνητικής δραστηριότητας, ανάλογα με το στάδιο εξέλιξης της εργασίας. Αρχικά πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση των πηγών και αποδελτίωση όλων των δημοσιευμένων τάφων. Για αποτελεσματική διαχείριση του μεγάλου όγκου του υλικού, δημιουργήθηκε βάση δεδομένων στην οποία εισήχθηκε η πληροφορία που προέκυψε κατά την αποδελτίωση των τάφων. Ακολούθησε η μελέτη του αδημοσίευτου υλικού, το οποίο παραχωρήθηκε από ανασκαφείς τάφων στα πλαίσια της παρούσας έρευνας. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε αρχειακή μελέτη στο Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου. Επιπρόσθετα, πραγματοποιήθηκε έρευνα πεδίου. Αφού εξασφαλίστηκε από το αρμόδιο τμήμα άδεια πρόσβασης, επιτόπιας μελέτης και φωτογράφισης των τάφων, με συνεργεία του Τμήματος Αρχαιοτήτων, όπου αυτό ήταν απαραίτητο, μελετήθηκαν από κοντά και φωτογραφήθηκαν σωζόμενοι προσβάσιμοι τάφοι. Η ερευνητική δραστηριότητα επεκτάθηκε σε διεπιστημονικές συνεργασίες ανάμεσα σε ερευνητές και Ιδρύματα, όσον αφορά στη μελέτη των τοιχογραφιών και των νεκροπόλεων.

Subject of the present thesis is the study of the funerary architecture in the Hellenistic and Roman periods in Cyprus in an attempt to cover at least part of the gap that currently presents the archaeology of Cyprus in this area. The text is divided into eight chapters and four appendices. The first chapter gives a general overview of the study, explaining the historical background of the era and determining the geographical study area and proceeds to the clarification of some terms related to tomb architecture. The second chapter contains the literature and sources review related to the funerary architecture of the Hellenistic and Roman period in Cyprus, from antiquity to modern times, followed by an overview of material sources. The third chapter lists all the published tombs of the periods in question, accompanied by a brief description and all the relative bibliographic references. In the fourth chapter the typological division of the hellenistic and roman tombs is formulated, starting with a brief review of the funerary architecture of earlier periods and presentation of typological divisions made in the past on tomb architecture. The fifth chapter examines the main and secondary architectural features governing the hellenistic-roman tomb architecture in Cyprus, as well as their structural and morphological features. The decoration of the tombs as an integral part of the architectural body is being discussed in chapter six. The painting decoration outnumbers the few examples of relief decoration. For this reason, the research does not remain in the stylistic study of the wall paintings, but extends to their technological analysis. The results of the archaeometric study, related to color analysis and manufacturing technology, are presented in Annexes I and II. The seventh chapter examines the tomb markers, as tomb equipment, frequently interfering to the overall tomb architecture. Chapter seven is in conjunction to Annex III, which includes the published tomb markers of the periods under review. The eighth chapter examines various aspects related to the necropolis of the Hellenistic and Roman periods, such as topographic characteristics, chronological evolution and other. Moreover, various organizational and functional elements characterizing ancient cemeteries are being discussed. This chapter is in conjunction to Annex IV, which lists the hellenistic and roman necropolises of Cyprus. The methodological approach followed included various types of research activity at different stages of the study. Initially, literature review and indexing all published tombs was performed. Due to the large amount of tombs, a database was created which listed the information obtained during the indexing of the tombs. The study of unpublished tombs, granted by their excavators for the purposes of the present research, followed. Further more, archival study conducted at the premises of the Department of Antiquities of Cyprus. In addition, field survey was actuated, which included in situ study and photography of some still preserved and accessible tombs. The research activity expanded in interdisciplinary collaborations between researchers and institutions with regard to the study of wall painting and necropolis.