Προπαγάνδα και αντιπροπαγάνδα στον Κυπριακό Αγώνα, 1955-1959

Abstract

Η παρούσα διατριβή επιχειρεί να αναδείξει μια ακόμη πτυχή της πολυσύνθετης και πολυδιάστατης πραγματικότητας εντός της οποίας διεξαγόταν ο ένοπλος αγώνας στην Κύπρο την περίοδο 1955-1959. Τον αναίμακτο και ακήρυκτο μεν, διαρκή και έντονο δε, πόλεμο της προπαγάνδας και της αντιπροπαγάνδας. Στο πρώτο μέρος ως ερευνητικός στόχος τέθηκε η ανάλυση της ελληνικής κυπριακής προπαγάνδας με κριτήριο τους δύο κύριους πομπούς. Την ΕΟΚΑ και το ΑΚΕΛ. Επιχειρείται πρώτα εντοπισμός των μέσων άσκησης προπαγάνδας (προκηρύξεις, συνθήματα κ.ά.). Σε δεύτερη φάση επιχειρείται οριζόντια ανάλυση ως προς τους δέκτες των μηνυμάτων (Έλληνες της Κύπρου, Τούρκοι της Κύπρου, Βρετανοί) και τρίτο, κάθετη ανάλυση ως προς την ουσία των μηνυμάτων (σχολιασμός της διεθνούς κατάστασης, σχετικά με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τις κατασταλτικές πολιτικές των Βρετανών, τεκμηρίωση και ανάδειξη αποτελεσματικότητας δράσης της ΕΟΚΑ κ.ά.). Στο δεύτερο μέρος το οποίο καταπιάνεται με τη βρετανική προπαγάνδα, πρώτα εντοπίζονται τα μέσα άσκησης προπαγάνδας (διαγγέλματα κυβερνητών, Κυπριακή Υπηρεσία Ραδιοφώνου κ.ά.) και μετά ακολουθούνται ξανά η οριζόντια ανάλυση ως προς τους δέκτες των μηνυμάτων (Έλληνες της Κύπρου, Τούρκοι της Κύπρου, Βρετανοί) και η κάθετη ανάλυση ως προς την ουσία των μηνυμάτων (σχετικά με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, επεξήγηση κατασταλτικών πολιτικών κ.ά.). Η σφυγμομέτρηση της αποτελεσματικότητας και του ποσοστού αποδοχής των προπαγανδιστικών μηνυμάτων της ΕΟΚΑ από τον ελληνικό πληθυσμό της Κύπρου δεν μπορεί να γίνει με ακρίβεια γιατί κατά την υπό μελέτη περίοδο αλληλεπιδρούσαν πολλοί παράγοντες. Η επιτυχία της ελληνικής προπαγάνδας μπορεί να αποτυπωθεί εύγλωττα στην παραδοχή των ιδίων των Βρετανών ότι η πλειοψηφία του πληθυσμού, «συμπαθούσε σε γενικές γραμμές τους στόχους της ΕΟΚΑ και τουλάχιστον τα άτομα κάτω των 24 χρόνων ήταν ένθερμοι υποστηρικτές […] του εθνικού απελευθερωτικού κινήματος». Από την άλλη οι Βρετανοί από την άλλη είχαν τεράστια πείρα στις ψυχολογικές επιχειρήσεις και στη χρήση της προπαγάνδας και είχαν ισχυρά μέσα στη διάθεσή τους. Οι ιδιάζουσες πραγματικότητες της Κύπρου δυσχέραιναν τις προσπάθειες των Βρετανών να χρησιμοποιήσουν την αντεπαναστατική εμπειρία που είχαν αποκομίσει από άλλες αποικίες. Συγκεκριμένα, ο επικεφαλής του διαβόητου Ειδικού Κλάδου της Αστυνομίας Τζον Βίνσεντ Πρέντεργκαστ στα τέλη του 1958, ο οποίος είχε υπηρετήσει στην Κένυα, είχε δηλώσει ότι είχαν εφαρμοστεί στην Κύπρο όλες οι προπαγανδιστικές τεχνικές που είχαν εφαρμοστεί και στην Κένυα και στη Μαλαισία. Τέλος, εκείνο που εντοπίζει ο σημερινός μελετητής του «αναίμακτου πολέμου της προπαγάνδας» είναι ότι πλήθος επιχειρημάτων που χρησιμοποιήθηκαν κατά την υπό μελέτη περίοδο του 1955-1959, έχουν επιβιώσει και εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται μέχρι τις μέρες μας. Φαίνεται ότι τα χρόνια ‘55-‘59 δεν αναπτύχθηκαν μόνο διεργασίες που οδήγησαν στην ίδρυση του κυπριακού κράτους. Περνώντας μέσα από τις «μυλόπετρες» της προπαγάνδας δοκιμάστηκαν σε μεγάλο ποσοστό οι αντοχές της ήδη υπάρχουσας ταυτότητας. Η διαδικασία επιλογής παράταξης, ο αυτοπροσδιορισμός και ο προσδιορισμός του «άλλου», είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ταυτοτικών διεργασιών στην τότε κοινωνία που, σε μεγάλο ποσοστό, διαμόρφωσαν το γίγνεσθαι της σύγχρονης κυπριακής κοινωνίας.

The dissertation attempts to present another aspect of the multidimensional reality in which the armed struggle of EOKA was taking place: the undeclared and bloodless but intense war of propaganda which was waging in Cyprus during the years 1955-1959. The first chapter is divided to two main parts based on the two Greek propaganda senders. EOKA and AKEL. In the first part of the first chapter, the research focuses first on detecting the means by which the Greek Cypriot (EOKA and AKEL) propaganda was conducting (proclamations, slogans, etc). Then the analysis moves to a horizontal level examining the receivers of propaganda (Greek Cypriots, Turkish Cypriots, British) and finally a vertical analysis concerning the essence of the propagandistic messages (comments on international situation, on the necessity of the armed struggle and its effectiveness, about Archbishop Makarios etc.). In the second chapter, the British propaganda, again the analysis first focus on the means by which the colonial government conducted its propaganda (leaflets, Cyprus Broadcasting Cervice, Governor’s speeches etc.). Next, horizontal analysis about the receivers of propaganda (members of EOKA, Greek Cypriots, Turkish Cypriots, British troops in Cyprus etc.) and then vertical analysis about the meanings of the propagandistic messages (about Archbishop Makarios, explanations for the counterinsurgency operations etc.). The measurement of the effectiveness and the percentage of acceptance of the EOKA propagandistic messages by the Greek population of Cyprus cannot be done with accuracy because during the period under research a lot of factors interacted. The Greek propagandistic success can be seen in the confession made by the British themselves in January 1959 that “the bulk of the Greek population, […] were in general sympathy with EOKA aims and at least those under 24 were passionate supporters of what they believe to be a national liberation movement”. On the other hand, British had an enormous experience in psychological operations and in the practice of propaganda. In addition they had powerful means in their disposal. However, the special reality of Cyprus made harder the British efforts to apply their counterinsurgency experience gained from other colonies, to Cyprus. More specifically John Vincent Prendergast head of Special Branch of the Cyprus police with experience in Kenya, in January 1958 seems to have stated that there were not “any propaganda techniques used in Kenya which were not yet being used [in Cyprus] and which could be effectively used. Finally, what today researcher of the bloodless war of propaganda realizes is that many arguments used during the period 1955-1959 have survived and still be used until nowadays. It seems that this years did not only evolve circumstances which led to the creation of the Cyprus Republic. Through the heavy use of propaganda, seems that the established identity was tested in a large extent. The dilemma of choosing side, the self-definition and the definition of the “other”, resulted to the development of identification processes in the Cypriot society, which more or less shaped the contemporary Cyprus society.