Λιμάνια, λιμενικά έργα και εξωτερικό εμπόριο στην Κύπρο, 1878-1927

Abstract

Η παρούσα διατριβή επιχειρεί την εξέταση και ανάλυση δύο σημαντικών πτυχών της οικονομικής ιστορίας του νησιού οι οποίες μέχρι σήμερα δεν έχουν τύχει διεξοδικής ανάλυσης: των λιμανιών και του εξωτερικού εμπορίου της Κύπρου. Η χρήση των λιμανιών και οι αυξομειώσεις στο εμπόριο μελετώνται ταυτόχρονα, διότι πρόκειται για δύο πλήρως συνυφασμένους και αλληλένδετους παράγοντες της οικονομίας ενός τόπου. Εξάλλου η ανάπτυξη και βελτίωση της γενικής κατάστασης ενός νησιού δεν μπορεί να σχηματιστεί εάν δεν εντάσσεται σε ένα ευρύτερο εμπορικό και λιμενικό δίκτυο. Η παρούσα διατριβή προχωρεί στην πρώτη ολοκληρωμένη παρουσίαση, ανάλυση και ερμηνεία των διαθέσιμων ποσοτικών και ποιοτικών στοιχείων που συνδέονται με την ανάπτυξη των λιμανιών, των λιμενικών έργων και του εμπορίου της Κύπρου στο διάστημα 1878-1927. Η έρευνα αυτή εμπίπτει στον τομέα της οικονομικής ιστορίας της Κύπρου η οποία, ειδικά για τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας στο νησί, είναι μόνο στοιχειωδώς μελετημένη. Η διατριβή φιλοδοξεί να απαντήσει στα ερωτήματα που αφορούν τις λιμενικές υποδομές και τα λιμενικά έργα που γίνονται για βελτίωση των υπηρεσιών και τον αντίκτυπό τους στην εμπορική και γενικότερη οικονομική πρόοδο του νησιού. Παράλληλα με όλα αυτά, εξετάζεται η βρετανική αποικιακή οικονομική πολιτική και το πώς αυτή εφαρμόζεται στο νησί. Η διατριβή προχωρεί στη διεξοδική ανάλυση της μορφής και της σπουδαιότητας του κυπριακού εξωτερικού εμπορίου για την οικονομία του νησιού. Τέλος, συγκρίνει τον όγκο του εξωτερικού εμπορίου του νησιού με εκείνον άλλων περιοχών της ανατολικής Μεσογείου. Όλα αυτά είναι μέρος των αποτελεσμάτων της παρούσας έρευνας, που επιτρέπει για πρώτη φορά την τοποθέτηση και εκτίμηση της σπουδαιότητας της Κύπρου στον εμπορικό και οικονομικό χάρτη της περιοχής, πράγμα που συχνά απουσιάζει από μελέτες της εποχής αυτής. Τα ερωτήματα της έρευνας αναλύονται σε τρεις ενότητες: Στο Μέρος Α΄ «Πριν από τον ερχομό των Βρετανών, 1841-1877», παρουσιάζονται και αναλύονται οι υφιστάμενες λιμενικές υποδομές και το εξωτερικό εμπόριο της Κύπρου από τα μέσα του 19ου αιώνα έως τις παραμονές της άφιξης των Βρετανών. Στο Μέρος Β΄, «Λιμάνια και Λιμενικά έργα, 1878-1927», γίνεται η πρώτη ολοκληρωμένη παρουσίαση των λιμανιών του νησιού, των λιμενικών υποδομών και των έργων που γίνονται σε αυτά. Στο Μέρος Γ΄, «Εξωτερικό εμπόριο και λιμενική κίνηση, 1878-1927», γίνεται αναλυτική παρουσίαση του εξωτερικού εμπορίου της Κύπρου. Ακόμη, συγκρίνεται η εμπορική και λιμενική κίνηση των κυριότερων εμπορικών λιμανιών του νησιού με εκείνη των λιμανιών της νοτιοανατολικής Μεσογείου για να διαφανούν τα αποτελέσματα της βρετανικής πολιτικής και η εμπορική σπουδαιότητα της Κύπρου στο γεωγραφικό της περιβάλλον. Στο τελευταίο κομμάτι της διατριβής, στα συμπεράσματα, ως καταληκτικό ερώτημα, εξετάζεται το μέγεθος της οικονομικής προόδου που προκύπτει από τα νέα δεδομένα (αύξηση εξωτερικού εμπορίου, λιμενικά έργα κ.ά.) και ο αντίκτυπος που αυτή έχει στην αγοραστική δύναμη των πολιτών στο διάστημα 1878-1927. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της διατριβής εξετάστηκε το αρχειακό υλικό στο Κρατικό Αρχείο Κύπρου, στα National Archives στο Λονδίνο, στο Ιστορικό Αρχείο της Τράπεζας Κύπρου, στο Αρχείο Ιδρύματος Κώστα και Ρίτας Σεβέρη, στο ιδιωτικό αρχείο του πρώην Λιμενάρχη Λεμεσού Πέτρου Αυγουστή, στο ιδιωτικό αρχείο της Οικογένειας Πιερίδη, ο Τύπος της εποχής και οι δημοσιευμένες πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές.

This dissertation focuses on presenting, analyzing and interpreting the quantitative and qualitative data on harbours, harbour works and the external commerce of Cyprus, between 1878 and 1927. It is an economic history research which aims to fill in some of the gaps traced in the economic history of Cyprus, especially during the first fifty years of British rule. It examines and analyses two important elements of the economic history of the island, which, with the exception of this research, haven’t been examined: the effects of harbours and external trade. The use of harbours and the value of the external trade of the island are examined together as there are two significant and interrelated factors of the economy of every country. Besides that, the economic growth of an island cannot be achieved if it is not part of a broader commercial and maritime network. The dissertation aims to fill in the historiographical gaps on this field and examine how the harbour works contributed to the commercial and economic growth of the island. At the same time the wider British economic policy applied on the colonies is also examined. The dissertation compares the volume and value of the external trade of the island with that of other places in the eastern Mediterranean. This is another innovative element of this research, which allows us to see the importance of Cyprus in the economy of the Mediterranean region. So far its importance was examined based mainly on political issues. All the above will be examined in the following three sections in which the dissertation is divided: In the first section “Before the British arrival on the island, 1841-1877”, I analyze the harbour facilities and the external trade of Cyprus between 1841 and 1877. In the second section, “Harbours and harbour works, 1878-1927”, I present the harbours of the island, their facilities and the harbour works which were completed during the period 1878-1927. The third section, titled “The External commerce and the port traffic, 1878-1927”, examines the external trade of the island. In this chapter, the external trade and traffic of the island’s harbours is compared with other harbours in the eastern Mediterranean. This is important because it presents the results of the British financial policy in the island and the importance of the commerce of Cyprus in the Mediterranean region. In the final section under the title “Conclusions”, I examine a final question regarding the economic growth which occurred due to the harbour works and the increase of the external commerce, how big this growth was and how it was reflected on the purchasing power of the Cypriots during the period 1878-1927. The main source material of this research derives from the archives in the State archives of Cyprus and London (The National Archives), the Historical Archive of the Bank of Cyprus, the Costa and Ritas Severi foundation, the private collection of Petros Avgoustis and the Pierides Family, the primary published material, the Cypriot and British press and the published bibliography.