A study of materials and techniques used in the production of Early-Christian Cypriot wall mosaics, with a special emphasis on artificial materials

Abstract

Αριθμός μνημείων στην Κύπρο είναι πολύ γνωστός για τα υπέροχα μωσαϊκά τους δάπεδα, όπως αυτά που βρίσκονται στον αρχαιολογικό χώρο της Νέας Πάφου, τα οποία είναι καταγεγραμμένα ανάμεσα στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Τα πιο φημισ μένα δάπεδα χρονολογούνται σ την Ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο (1ος - 3ος αιώνας μ.Χ.), ωστόσο έχουν βρεθεί στο νησί ψηφιδωτά που χρονολογούνται στην Ελληνιστική (τέλη του 4ου – 1ος αιώνας π.Χ.) όπως και στην πρώιμη Βυζαντινή περίοδο (4ος - 7ος αιώνμας μ.Χ.). Βασιλικές στην Κύπρο που χρονολογούνται στην πρώιμη Χρισ τιανική περίοδο, όπως συμβαίνει και σε άλλες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου, είναι συνήθως περίτεχνα διακοσμημένες με πολύτιμα επιδαπέδια και εντοίχια ψηφιδωτά. Ωστόσο, λόγω κυρίως του γεγονότος ότι πολύ λίγα παραδείγματα εντοίχιων ψηφιδωτών διατηρούνται σε καλή κατάσταση, αυτά έχουν προσελκύσει μέχρι προσφάτως λιγότερο ενδιαφέρον σε σύγκριση με τα αντίστοιχα επιδαπέδια ψηφιδωτά. Μάλιστα, με εξαίρεση μερικά καλύ διατηρημένα παραδείγματα (όπως αυτό στην αψίδα της Παναγίας Αγγελόκτισ της σ το Κίτι), αυτό που συνήθως διατηρείται από τα εντοίχια ψηφιδωτά είναι σκόρπιες ψηφίδες ή αποκολλημένα σπαράγματα, τα οποία δεν έχουν μελετηθεί μετά την ανασκαφή τους. Το περιορισμένο ενδιαφέρον στην μελέτη των εντοίχιων ψηφιδωτών της πρώιμης Χριστιανικής περιόδου στην Κύπρο έχει ως αποτέλεσμα την περιορισμένη κατανόηση της τεχνολογίας παραγωγής τους. Ωστόσο, αυτά τα σ παράγματα και οι αποκολλημένες ψηφίδες μπορούν να μελετηθούν και να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την διαδικασία κατασκευής των ψηφιδωτών, όπως και την προέλευση των πρώτων υλών με τις οποιές είναι φτιαγμένα. Η πρόσφατη ανάπτυξη στον τομέα των αναλυτικών τεχνικών επιτρέπει στους επιστήμονες την καλύτερη ταυτοποίηση των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της εντοίχιας ψηφιδωτής διακόσμησης, και απαιτεί ελάχιστη ποσότητα δείγματος. Αυτή είναι η πρώτη φορά που εκπονείται μια ολοκληρωμένη τεχνολογική μελέτη των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή αυτών των εντοίχιων ψηφιδωτών. Πέντε αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία είχαν επιλεγεί για αυτή τη μελέτη: η παραθαλάσσια βασιλική του Κουρίου, η βασιλική στην Ακρόπολη της Αμαθούντας, οι βασιλικές της Πόλης της Χρυσοχούς, η βασιλική των ‘Αγίων Πέντε’ στη Γεροσκήπου και οι βασιλικές της Κόπετρας στην Καλαβασό. Τόσο οι γυάλινες ψηφίδες όσο και τα στρώματα προπαρασκευής (επιχρίσματα) έχουν μελετηθεί με ένα εύρος αναλυτικών τεχνικών. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι είναι πιθανόν τοπικής προέλευσης. Για τις γυάλινες ψηφίδες έδειξαν ότι είναι χαρακτηρίστικά παραδείγματα της πρώιμης Βυζαντινής περιόδου, τόσο ως προς τη σύσταση του γυαλιού, όσο και ως προς την τεχνολογία επίτευξης της αδιαφάνειας. ́Εδειξαν επίσης ότι είναι κατασκευασμένες από υλικά σύγχρονα με τα μνημεία, χωρίς τη χρήση ανακυκλωμένων υλικών. Τέλος, διαφορές στη σύσταση του κυρίως σώματος του γυαλιού που σχετίζονται με το χρώμα των ψηφίδων υποδηλώνουν την ύπαρξη δευτερογενών εργαστηρίων, που σχετίζονται με την παραγωγή ψηφίδων συγκεκριμένων χρωμάτων, κάτι που έχει προταθεί και από άλλους μελετητές.

A number of monuments in Cyprus are well known for their magnificent floor mosaics such as the ones at the site of Nea Paphos which are listed among the UNESCO World Heritage Sites. The most famous pavements date to the Roman Imperial period (2nd and 3rd centuries AD) but mosaics from the Hellenistic (late 4th - 1st centuries BC) to the early Byzantine (5th – 7th centuries AD) periods have been found on the island. Early Christian churches in Cyprus, as in other parts of the eastern Mediterranean, used to be elaborately decorated with such costly floor pavements and wall mosaics. However, due probably to the fact that fewer examples of wall mosaics have survived in a good state of preservation, in comparison to the floor mosaics, they have received until recently less attention than their floor counterparts. Indeed, with the exception of a few examples (such as the one in the apse of Panagia Angeloktistos at Kiti), most of what remains is mainly in the form of loose tesserae and detached fragments left unstudied after their excavation. The relative neglect of the Early Christian wall mosaics in Cyprus has resulted in our limited understanding of the technology of their production. Nevertheless, these fragments and detached tesserae can be studied to provide information about the making process and the origin of the raw materials. Recent developments in the field of analytical techniques allow scientists to better characterise the materials used for making such wall decoration with minimum sampling. For the first time, a holistic technological study of the materials used for the production of these wall mosaics was initiated. Five sites were chosen for this study: the seaside basilica of Kourion, the basilica on the acropolis of Amathous, the basilicas of Polis tis Chrysochous, the basilica of Yeroskipou Ayioi Pente, and the basilicas of Kalavasos Kopetra. Both the glass tesserae and the plasters of the preparatory layers (plaster) were studied by a range of complementary analytical techniques. Plaster was found to be probably of local origin. Glass tesserae were found to be typical of the early Byzantine period, both for the bulk glass composition, and for the opacifying technology, and to be made from materials contemporaneous with the sites, without using any recycled material. Finally, differences of bulk glass composition correlated with the colour of the tesserae hint for the existence of colour-specific secondary workshops, as was hypothesised by other studies.