Η αρχιτεκτονική της ορθοδόξου Μονής της Παναγίας του Σίντη στην Πάφο: συμβολή στη μελέτη της θρησκευτικής αρχιτεκτονικής της ενετοκρατίας στην Κύπρο

Abstract

Η παρούσα εργασία αποτελεί μελέτη της ορθόδοξης εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής στην Κύπρο κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Στο πρώτο κεφάλαιο προσδιορίστηκαν το ιστορικό πλαίσιο και οι ιστορικο-κοινωνικοί παράγοντες, οι οποίοι συνέβαλαν στην εξέλιξη της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας στο νησί. Απαραίτητη κρίθηκε μια σύντομη ιστορική περιγραφή της εξέλιξης της μοναστηριακής αρχιτεκτονικής από την αρχή της μέχρι την περίοδο που εξετάζεται• με τον τρόπο αυτό προσδιορίστηκε καλύτερα η αρχιτεκτονική μορφή και η τυπολογία των μονών και συγχρόνως απαντήθηκανι ερωτήματα και εξάχθηκαν συμπεράσματα σχετικά με την εξέλιξη της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής στο νησί κατά τη διάρκεια των αιώνων. Ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα για την πιστοποίηση των ανωτέρω επιλέχθηκε το μνημείο της Μονής της Παναγίας του Σίντη. Στην αρχή έγινε αρχιτεκτονική ανάλυση του μνημείου και ακολούθησε έρευνα για την τυπολογία και μορφολογία των μονών και ναών της Ενετοκρατίας. Αρχίζοντας με τη μελέτη της ενετικής αρχιτεκτονικής η έρευνα επικεντρώθηκε σε ορισμένα σημαντικά αντιπροσωπευτικά στοιχεία μνημείων των ενετικών αποικιών, τα οποία αντιγράφονται και αφομοιώνονται από την εντόπια αρχιτεκτονική. Ακολούθησε μελέτη των τύπων των ορθοδόξων ναών και των προσκτισμάτων των μονών της περιόδου αυτής αλλά και των ιδιαιτέρων μορφολογικών στοιχείων τους, τα οποία αποδεικνύουν άμεσες επιδράσεις από τη δυτική αρχιτεκτονική. Με τον τρόπο αυτό εξάχθηκαν συμπεράσματα για κοινά στοιχεία μεταξύ του μοναστηριού του Σίντη και των υπολοίπων μονών της ιδίας περιόδου και επιχειρείθηκε χρονολόγησή του τόσο βάσει των συμπερασμάτων αυτών όσο και από αρχαιολογική έρευνα. Το μνημείο του μοναστηριού της Παναγίας του Σίντη μελετήθηκε εκτεταμένα και αποτέλεσε το κεντρικό θέμα, γύρω από το οποίο δομήθηκε η παρούσα διατριβή. Ελλείψει επιστημονικών μελετών για την αρχιτεκτονική των υπολοίπων προς σύγκριση μνημείων, η έρευνα γύρω από αυτά στηρίχθηκε, σε μεγάλο βαθμό, σε επιτόπιες επισκέψεις και προσωπικές παρατηρήσεις. Μια δεύτερη σημαντική δυσκολία, η οποία παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της έρευνας των περισσοτέρων μνημείων, ήταν η κατάσταση στην οποία διασώζονται αυτά στις μέρες μας. Οι φθορές, είτε φυσικές είτε από ανθρώπινο χέρι, οι ανοικοδομήσεις, πολλές φορές πέραν της μίας, είχαν αλλοιώσει συχνά σε τόσο μεγάλο βαθμό τη μορφή τους, ώστε το έργο της μελέτης των αρχιτεκτονικών-αρχαιολογικών φάσεών τους να καθίσταται αβέβαιο. Επίσης πολλά από τα μνημεία βρίσκονται στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, καθιστώντας την επιτόπια εξέταση τότε, αδύνατη. Τα αρχειακά τεκμήρια που έχουν απομείνει μετά την τουρκική εισβολή του 1974 δεν επαρκούν για την αναγκαία αναλυτική, απαραίτητη για τη συγγραφή της διατριβής έρευνα. Παρόλες αυτές τις δυσκολίες, με τη μελέτη αυτή πιστεύουμε ότι καλύφθηκε ένα σημαντικό κενό στην εξέλιξη της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής την περίοδο της Ενετοκρατίας. Με την αρχική προκαταρτική μελέτη του θέματος προέκυψαν και απαντήθηκαν σε μεγάλο βαθμό τα ακόλουθα ερωτήματα: 1. Πώς επηρεάζει το πολιτικό κλίμα της ενετοκρατίας την ορθόδοξη μοναστηριακή αρχιτεκτονική του νησιού; 2. Η Μονή του Σίντη ήταν Ορθόδοξη ή Λατινική; Ποιός την έκτισε και πώς; Ακολουθήθηκε κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο; 3. Υπάρχουν επιδράσεις από την ενετική αρχιτεκτονική στην ορθόδοξη μοναστηριακή αρχιτεκτονική; Οι επιδράσεις αυτές, εάν υπάρχουν, πηγάζουν από τη λατινική μοναστηριακή αρχιτεκτονική ή ακολουθούν άλλα πρότυπα; 4. Ποιοί οι παραλληλισμοί της αρχιτεκτονικής της Μονής Σίντη με άλλα μοναστήρια της περιόδου;

The work at hand presents a study of the Orthodox ecclesiastical architecture of Cyprus during the Venetian period (1479-1571), first discussing the history and social factors that affected the development of that architecture during the Latin period on the island. It then goes on to consider the development of monastic architecture, in general, from its starting point to the period in question, allowing a better understanding of architectural forms and typologies. Panagia tou Sindi Monastery is selected as a prototype to be studied in depth starting with its history and then followed by analysis of its architectural, typological and morphological aspects. Finally its restoration is discussed fully. Subsequent to this, is a study of the typological and morphological characteristics of the general Orthodox ecclesiastical architecture of the Venetian period, concentrating on elements that appear for the first time, as well as important representative elements of the architecture of Venice that were carried through to the various colonies. Finally, a comparison between the monastery of Sindi and other examples of the period allow the dating of this monastery within the Venetian period, a conclusion certified by the archeological discovery of the date of construction of the monument. In conclusion, based on historical as well as archeological evidence, the type, and extent of the influences of Gothic and Venetian architecture on local ecclesiastical architecture is discussed. Due to various factors, certain difficulties were encountered during the study of the monuments of the period. Firstly there is very little written documentation of the Orthodox monastic architecture of the Venetian period, so much research had to be carried out by on site visits and personal observations. A second difficulty lay in the condition and accessibility of the various monuments. Most have not only been repeatedly reconstructed without any documentation whatsoever, but some lie within the occupied part of Cyprus and were therefore unavailable for on site research. Moreover, archival information prior to the occupation of 1974 is inadequate for any analytical research. However, despite all the above difficulties, this thesis tries to fill a major gap in the study of ecclesiastical architecture in Cyprus during the Venetian period, and to answer some of the following questions. 1. How did the politics and administration of the island by the Venetians influence the development of Orthodox ecclesiastical architecture? 2. Was the monastery of Panagia tou Sindi an Orthodox or Latin edifice? Who built it and how? Did it follow a specific pattern? 3. What were the Venetian influences on Cypriot monastic architecture? Could they be considered simply Latin ones or of some other derivation? 4. What are the parallels between the architecture of Sindi Monastery and other monasteries of the period?