Σπουδή στον Ερωτόκριτο : μια μελέτη του ιστορικού και φιλοσοφικού του πλαισίου

Abstract

Ο Ερωτόκριτος γράφτηκε κατά τη διάρκεια μιας κρίσιμης και κομβικής σημασίας στιγμής για την πορεία της Κρήτης, ιδιαίτερα αν δεχτούμε ότι ο ποιητής του έργου είναι ο βενετοκρητικός Βιτσέντζος Κορνάρος που έζησε στο διάστημα 1553-1613/14. Υπο αυτό το πρίσμα συμφωνώ τόσο, με την άποψη του Vincent, ο οποίος θεωρεί ότι ο Ερωτόκριτος πέρα από μια ιστορία αγάπης δύναται να έχει αλληγορικές σημασίες, όσο και με τη θέση του Πιερή, που διαπιστώνει ότι είναι αδύνατο ο συγγραφέας να γράφει ανυποψίαστος, σε πλήρες ιστορικό κενό, ένα «ρομαντικό μυθιστόρημα». Σύμφωνα με το πιο πάνω, η παρούσα διδακτορική διατριβή, έχει στόχο την ένταξη του Ερωτόκριτου στο πολιτισμικό του συγκείμενο (context), εστιάζοντας τόσο σε ιστορικά γεγονότα −αντλημένα από την πορεία, αφενός, της Βυζαντινής και της Δυτικής αυτοκρατορίας και, αφετέρου, της Βενετίας και της Κρήτης− με τις ιδεολογικές και πολιτικές τους προεκτάσεις, διερευνώντας πώς αυτά δύνανται να υπονοούνται στον Ερωτόκριτο, όσο και σε θέματα φιλοσοφίας, με το ενδιαφέρον να εστιάζεται στον εντοπισμό διακειμένων από τον Ηγεμόνα του Μακιαβέλι στο κορναρικό ποίημα. Παράλληλα, μελετάται το πώς ο Κορνάρος διατυπώνει λογοτεχνικά, τη θέση του απέναντι στο ιδεολογικό μονοπάτι που πρέπει να χαράξει ο πληθυσμός του νησιού, πριν από την οθωμανική κατάκτηση του 1669. Αιχμή του δόρατος της εργασίας αποτελεί η ενδοκειμενική ερμηνευτική ανάλυση και κυρίως η πορεία του ομώνυμου ήρωα, Ρωτόκριτου μέσα από τη συμμετοχή του στις ιπποτικές αναμετρήσεις του έργου. Αν η πορεία του Ρωτόκριτου αποδίδει λογοτεχνικά την ανασύνθεση της πορείας της Κρήτης από το παρελθόν στο παρόν, καταδεικνύοντας την ιδεολογική πορεία που έχει ακολουθήσει η ίδια η Κρήτη πριν από την οθωμανική κατάληψη του 1669, τότε θεωρώ ότι η ίδια πορεία αντανακλά πτυχές της Δύσης, οι οποίες αποτυπώνονται α) μέσα από μια συνάφεια της δράσης του Ρωτόκριτου με πτυχές του Ηγεμόνα του Μακιαβέλι, όπως για παράδειγμα η υπόνοια του απλού πολίτη και του επικουρικού πολεμιστή, καθώς και β) μέσα από την τελευταία μονομαχία Άριστου-Κριτίδη. Έτσι, ίσως να προβάλλεται από τον ποιητή η αξία της τοπικής αριστοκρατίας, στην οποία ανήκουν οι κάτοικοι του νησιού που είναι περισσότερο μαχητικά ορθόδοξοι και αυτοπροσδιορισμένοι από τον θρύλο των 12 αρχοντόπουλων, καθώς και η προτεινόμενη ενότητα μεταξύ αυτής της τάξης και των Βενετών κυρίαρχων. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε, διαπιστώνεται η δυνατότητα της λογοτεχνίας να απηχεί ιστορικές, πολιτικές, φιλοσοφικές και εν γένει πολιτισμικές δομές της εποχής της, καθώς η ικανότητα του συγγραφέα να αντιλαμβάνεται τα μηνύματα των καιρών, διατυπώνοντας τη δική του θέση μέσα από το έργο του.

Erotokritos was written during a critical time for Crete, given the poet of this work was said to be Vincent Cornaros who was of Venetian and Cretian origin and lived between 1553-1613/14. Under this light, I agree both with Vincent’s opinion that Erotokritos, beyond being a love story, potentially has allegorical meanings and with Pieri’s position who claims that it is impossible for a writer to write a romantic novel whilst remaining unsuspecting of the historical circumstances. Given the aforementioned, the present doctoral thesis plans on integrating Erotokritos in its cultural context, focusing on historical events, taken from the course of the Byzantine empire, the Western Roman empire, Venice and Crete along with their ideological and political ramifications. The thesis will further explore how these ramifications could be implied in Erotokritos, as well as philosophical issues, with the focus being on detecting the dispositions of the Machiaveli’s Prince in Cornaro’s poem. Finally, the thesis will study how Cornaros presents his position in a literary way regarding the ideological path that the island’s population had to follow before the Ottoman conquest in 1669. The most important part of the assignment is the interpretational analysis of the text and in particular the path of the homonymous hero, Rotokritos, through his chivalrous confrontations within the poem. If Rotokritos’s path presents the reconstitution of the path-course of Crete in a literary manner from the past to the present, showcasing the ideological path which Crete has followed before the ottoman conquest in 1669, then I believe that the same path reflects aspects of the West, which are captured a) through the coherence of Rotokritos’s actions with the aspects of the Prince, as for example the notion of the simple citizen and the supporting warrior, as well as b) through the last duel of Aristos and Kritides. In this way, there is a possibility that the poet may have portrayed the value of the local aristocracy, in which the more strictly orthodox inhabitants of the island belong to. The poet may have further portrayed how these inhabitants were influenced by the legend of the 12 αρχοντόπουλα, as well as the suggested connections between this class and that of the Venetian conquerors. This holds, then, the possibility that literature carries historical, political, philosophical and cultural structures of its era, along with the ability of the writer to realise the messages of the time, giving his own position through his work.