Αγροτροφικά τοπία και λαογραφική οικολογία στη γεωγραφική περιφέρεια Κοκκινοχωρίων στα χρόνια της Αγγλοκρατίας

Abstract

Αντικείμενο της διατριβής είναι η μελέτη και η καταγραφή των χαρακτηριστικών των αγροτροφικών πολιτισμικών τοπίων στη γεωγραφική περιφέρεια των Κοκκινοχωριών, με έμφαση στις τέσσερις κοινότητες που συνιστούν το νοτιοανατολικό τμήμα της Κύπρου, δηλαδή το Παραλίμνι, τη Δερύνεια, τη Σωτήρα και την Αγία Νάπα, κατά τα χρόνια της Αγγλοκρατίας στην Κύπρο. Μελετώνται επίσης οι προσαρμογές των παραγωγικών και καταναλωτικών συστημάτων των τοπικών κοινωνιών στις δυνατότητες και στις αδυναμίες των φυσικών χαρακτηριστικών της περιοχής και τα διαθέσιμα μέσα τεχνολογίας, που είχαν ως στόχο την επίτευξη αρμονικών σχέσεων φύσης και ανθρώπων στον τομέα της παραγωγής τροφών. Η έρευνα πραγματώθηκε με την αξιοποίηση τόσο πρωτογενών, όσο και δευτερογενών πηγών. Βασική πηγή πληροφοριών αποτέλεσαν μια σειρά από διερευνητικές συνεντεύξεις με κατοίκους της υπό μελέτη περιοχής, οι οποίοι διατηρούσαν μνήμες από τα χρόνια της Αγγλοκρατίας. Αξιοποιήθηκαν επίσης άλλες πρωτογενείς πηγές, όπως έγγραφα του Κρατικού Αρχείου, Αρχεία Κοινοτήτων και Δήμων, καθώς και προσωπικά ημερολόγια/σημειωματάρια εργασίας. Οι πρωτογενείς πληροφορίες διασταυρώθηκαν μεταξύ τους αλλά και με δευτερογενές υλικό, το οποίο αντλήθηκε από μονογραφίες αφιερωμένες σε συγκεκριμένες κοινότητες, άρθρα σε περιοδικά (επιστημονικά και εκλαϊκευμένα), εφημερίδες στο Αρχείο του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών και άλλες πηγές. Αρχικά γίνεται μια σύντομη αναφορά στους παράγοντες οι οποίοι συνέβαλαν στη διαμόρφωση των αγροτροφικών συστημάτων των Κοκκινοχωριών στα χρόνια της Αγγλοκρατίας. Ως τέτοιοι αναφέρονται η γεωγραφική θέση των Κοκκινοχωριών και οι ιδιαιτερότητες του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής, οι κοινωνικές δομές και η φυσιογνωμία της τοπικής κοινωνίας, η αγγλική διοίκηση και η πολιτική της, καθώς και σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Η μελέτη των αγροτροφικών τοπίων περιλαμβάνει τις δραστηριότητες στο πλαίσιο του νοικοκυριού και τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Ο αγροτικός χαρακτήρας των νοικοκυριών αποτυπώθηκε και στη διαμόρφωση των κατοικιών, οι οποίες ήταν προσαρμοσμένες στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της αγροτικής ζωής. Ήταν κτισμένες σε ένα επίπεδο και μέσα σε μεγάλες αυλές. Σε κάθε τμήμα της αυλής υπήρχε οριοθετημένος χώρος για συγκεκριμένες χρήσεις, π.χ. «βραχτή» (κήπος), «λάκκος» (πηγάδι), κλπ. Υπήρχαν επίσης ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια για την εξυπηρέτηση διαφόρων αναγκών της οικογένειας, π.χ. «μαειρκόν» (κουζίνα), σταύλος, «ασιερωνάριν» (αχυρώνας), κλπ. Το εύφορο έδαφος των Κοκκινοχωριών και το υπόγειο υδροφόρο στρώμα της περιοχής καθόρισαν το είδος των καλλιεργειών. Το υπόγειο υδροφόρο στρώμα οδήγησε στην εκσκαφή πηγαδιών («λάκκων») και στην αξιοποίηση της διαθέσιμης τεχνολογίας για την ύδρευση και την άρδευση. Όσον αφορά την άρδευση, ενώ αρχικά χρησιμοποιούσαν το «αλακάτι» (μαγγανοπήγαδο), γρήγορα αντικατέστησαν τα «αλακάτια» με ανεμόμυλους, αμέσως μετά την εισαγωγή τους στο νησί, δημιουργώντας την «κοιλάδα των ανεμόμυλων» στην υπό μελέτη περιοχή. Όσον αφορά τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις των γαιών, αυτές διακρίνονταν στις γεωργικές, στις κτηνοτροφικές και στη συλλογή τροφών από τη φύση. Κύρια απασχόληση των κατοίκων της περιοχής ήταν η γεωργία. Ασχολούνταν κυρίως με τις αροτραίες καλλιέργειες και σε περιορισμένο βαθμό με τις δενδρώδεις καλλιέργειες. Η μεγαλύτερη ποσότητα των καρπών διοχετευόταν στην τοπική αγορά, ενώ κάποια είδη αποστέλλονταν και στις αγορές του εξωτερικού. Δευτερευόντως, οι κάτοικοι των Κοκκινοχωριών ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και την τροφοσυλλογή. Όσον αφορά την κτηνοτροφία, διατηρούσαν κοπάδια αιγοπροβάτων. Είχαν επίσης οικόσιτα πουλερικά και άλλα ζώα. Όσον αφορά την τροφοσυλλογή, ασχολήθηκαν κυρίως με το κυνήγι των μικρών μεταναστευτικών πτηνών, τη συλλογή άγριων χόρτων και την αλιεία. Εν κατακλείδι, τα αγροτροφικά τοπία των Κοκκινοχωριών διαφέρουν σημαντικά από το βασικό μεσογειακό πρότυπο, το οποίο βασίζεται στο σίτο, τον οίνο και το έλαιον, μολονότι παρουσιάζουν και σημαντικές ομοιότητες, κυρίως ως προς την περιορισμένη κτηνοτροφία και τη μεγάλη σημασία του σιταριού στην καθημερινή διατροφή.

The dissertation targets to study and record the characteristics of the agrifood cultural landscapes of the geographical region of Kokkinochoria during the times of the English Occupation of Cyprus (1878-1960). It focuses on the villages of Paralimni, Dheryneia, Sotira and Ayia Napa, i. e. the north-east edge of Cyprus. Moreover, the dissertation investigates the adaptations of the productive and consuming systems of the local societies to the natural characteristics of the region and the use of technology, so as to achieve a good cooperation between nature and humans in the procedures of food production. It was used both primary and secondary sources of data for the completion of the research. The main source was a series of interviews of old dwellers of the “Kokkinochoria area”. Other primary sources were the Documents of the State Archives, archives of Community Councils and Municipalities, the Cyprus Blue Books and private record books. The secondary information derived from books, papers (in science and popularized journals), old newspapers of the archives of Press and Information Office and other sources. Firstly, there is a brief reference to the factors that conformated the agrifood systems in “Kokkinochoria area” during the English Occupation of Cyprus times. In brief, these are the location of Cyprus and “Kokkinochoria area” specifically, the peculiarities of the natural environment of Kokkinochoria, the social structures and the characteristics of the local societies, the English governance and politics and important historical facts. The study of the agrifood landscapes comprises of the functions in the households and the land-use patterns and the running of them. The arrangement of the parts of the local houses served the necessities and demandings of the rural life of “Kokkinochoria area”. Generally, the houses were built in one-level and surrounded by big yards. Every part of the yard had a concrete use. For example, “vrahti” used as a garden, the “lakkos” was the well, etc. There were also special rooms that met several necessitities. For instance, the “mairkon” (kitchen), the “stavlos” (byre), the “asieronarin” (haymow), etc. The land-uses depended on the fertile soil and the abundance of underground water. In order to deploy the underground water, the inhabitants of “Kokkinochoria area” used to dig wells. The farmers of Kokkinochoria area used several technologies for the irrigation of the lands. The most common were, in the early years, the “alakati” (noria) and later, the “mylos” or “anemomylos” (wind-pump). Wind-pumps characterized the “Kokkinochoria area”, a part of which, called “the valley of windmills”. As about the rural exploitations of the lands, they were discriminated according to their use, i.e. agricultural, animal husbandry and natural (areas where food was collected directly by the nature). The inhabitants of the “Kokkinochoria area” mostly dealt with agriculture. The common cultivations were arable and less pomegranate and citrus trees. The fruits were offered for sale in the local markets and also, they were exported. Animal husbandry and collection of food from the nature were second jobs. As about the animal husbandry, the main activity was the attendance of sheep and goat flocks. They had also domestic poultry and other animals. As about the food gathering, the inhabitants of “Kokkinochoria area” occupied in the chase of small migratory birds by lime-twigs, the collection of wild plants and fishing. In conclusion, the agrifood landscapes of “Kokkinochoria area” have some commons with the general Mediterranean characteristics, like the limited animal husbandry and the vital importance of wheat. Though, there were some important differences on the types of the cultivations from the common Mediterranean triplet: “wheat, wine and olive-oil”.