Ο ρόλος της εφημερίδας Hürriyet στην ανάδειξη του Κυπριακού ως "εθνικού ζητήματος" της Τουρκίας, 1948-1955

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποσκοπεί να καλύψει το υφιστάμενο βιβλιογραφικό κενό αναφορικά με το ρόλο που έχει διαδραματίσει η τουρκική εφημερίδα Hürriyet στην ανάδειξη του Κυπριακού ως «εθνικού ζητήματος» ενώπιον της τουρκικής κοινής γνώμης κατά την περίοδο 1948-1955. Για το σκοπό αυτό εξετάστηκαν περίπου 1.300 δημοσιεύματα της εφημερίδας, όλων των κατηγοριών, γραπτών (ρεπορτάζ και αναλύσεις) και οπτικών (φωτογραφίες και γελοιογραφίες). Το περιεχόμενό τους αναλύθηκε διεξοδικά, τόσο ως προς το επικοινωνιακό του περιεχόμενο σε συνάρτηση με την εκάστοτε συγκυρία των αναφορών στην Κύπρο και το Κυπριακό, όσο και ως προς τα εκφραστικά μέσα που υιοθετήθηκαν στη χρήση των εννοιών της τουρκικής γλώσσας. Όπως συνάγεται, η εφημερίδα επιχείρησε μεθοδικά και συστηματικά να επιστήσει την προσοχή της τουρκικής κοινής γνώμης, καθώς και των διαδοχικών τουρκικών κυβερνήσεων στην ύπαρξη της Κύπρου ως αλύτρωτου τουρκικού εδάφους που «δικαιωματικά» ανήκει στην Τουρκία για ένα σύνολο λόγων, που εκτείνονταν από τις «ιστορικές» της παρακαταθήκες μέχρι τον κομβικό ρόλο που υποστηριζόταν ότι διαδραμάτιζε στην άμυνα της Τουρκίας. Παράλληλα, προβάλλονταν και αναδεικνύονταν οι Τουρκοκύπριοι τόσο με τα πολιτισμικά όσο και με τα αποδιδόμενα πολιτικά χαρακτηριστικά της πλήρους αφοσίωσής τους στα ατατουρκικά ιδανικά, ως αναπόσπαστο τμήμα του «τουρκικού κόσμου» ευρύτερα, αλλά και της «μητέρας πατρίδας» Τουρκίας πιο συγκεκριμένα. Αν και το ζήτημα συναρτάτο συχνά με τα θέματα των «ομογενών» στην ελληνική Θράκη και στα Δωδεκάνησα, η εν γένει προβολή του, αλλά και η «πολιτική παρακαταθήκη» του ιδρυτή της Sedat Simavi προς τους επιγόνους του, καθιστά το Κυπριακό μία ιδιαίτερη, ποσοτικά και ποιοτικά, «εθνική υπόθεση». Στο πλαίσιο της στοχοθεσίας της, η Hürriyet συγκρότησε ένα αφηγηματικό σχήμα, το οποίο τοποθετούσε σε διακριτή και ετεροβαρή σχέση από τη μια μεριά τη «μεγάλη» και «ισχυρή» Τουρκία και από την άλλη τη «μικρή» και «ασταθή» Ελλάδα. Η ανισότιμη αυτή σχέση ερμηνευόταν με όρους ισχύος, πληθυσμιακούς, στρατιωτικούς, ιστορικούς, αλλά και πολιτισμικούς, με τους Τούρκους να θεωρούνται πιστοί, έργω και λόγω, στη διμερή «τουρκοελληνική» φιλία, ενώ οι Έλληνες να απεικονίζονται ως διιστορικά «ταραχοποιοί», οι οποίοι επιπλέον κλόνιζαν τα θεμέλιά της με την επιδίωξη της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Η ίδια θέαση υιοθετείτο και για τους Ελληνοκύπριους, οι οποίοι ως «Ρωμιοί» θεωρούντο μειονότητα μέσα στη μεγάλη πληθυσμιακή θάλασσα των «είκοσι εκατομμυρίων Τούρκων» της ενδοχώρας. Η επιμονή των πρώτων στον ενωτικό αγώνα καταγγελλόταν ότι οφειλόταν σε «κομμουνιστική υποκίνηση» και καταδικαζόταν ως «θράσος» έναντι των «αυθεντικών ιδιοκτητών» της νήσου, το δε πέρασμα στην ένοπλη δράση της ΕΟΚΑ υποδεικνυόταν ως «τρομοκρατία». Αντίστοιχα ετεροβαρής και μειωτική ήταν και η απεικόνιση των Ελληνορθόδοξων της Κωνσταντινούπολης, καθώς και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με την εφημερίδα να τους αντιμετωπίζει ως υπονομευτές των τουρκικών συμφερόντων στην Κύπρο. Όπως καταδεικνύεται, καθ’ όλη την υπό εξέταση περίοδο η Hürriyet είχε πλήρη συναίσθηση του ρόλου της ως «διαμορφωτή» της τουρκικής κοινής γνώμης (opinion maker), αλλά και της λειτουργίας που επιτελούσε στον επηρεασμό των κατά τόπους «καθοδηγητών» της (opinion leaders). Στο πλαίσιο αυτό, αναδείχθηκε σε κύριο παράγοντα ανάδειξης του Κυπριακού στην τουρκική δημόσια σφαίρα, υποδεικνύοντάς το ως «το ζήτημα για το οποίο αξίζει/ επιβάλλεται κάποιος να σκεφθεί» (agenda setting), ενώ λειτούργησε παράλληλα και ως «πυλωρός» (gatekeeper) της συνακόλουθης ενημέρωσης.

This dissertation aims at addressing the shortfall in contemporary literature on the Cyprus issue with respect to the crucial role played by the daily Turkish newspaper Hürriyet in bringing the Cyprus question to the fore between the years 1948-1955 and shaping accordingly the Turkish public opinion of that specific period. Approximately 1.300 pieces of all categories, either written (articles and analyses) or visual (photographs and caricatures), were put under scrutiny. The aforementioned material was examined both in terms of its communicational content and potential resonance, as well as of the rhetoric and expressive modalities of the adopted Turkish language. As shown, the newspaper repeatedly and methodically focused in drawing the attention of the Turkish public opinion, along with the one of the successive Turkish governments, in perceiving Cyprus as an unredeemed Turkish soil “rightfully” belonging to Turkey for a number of reasons, ranging from its “historical” past to its essential location for the Turkish strategic and defense necessities. At the same time, the Turkish Cypriots were portrayed as an inextricably intertwined part of the “Turkish world” and of the “Turkish motherland”, to the extent that they were considered as “kin” and “breathren”, as well as imbued with the political merits of ataturkism. Despite the fact that the Cyprus issue was often interconnected with other “national issues” such as the ones of the “Turks of Western Thrace” and the “Turks of the Dodecanese islands”, it stands in Hürriyet’s pages as unique, both quantitatively and qualitatively. In pursuing its political goal, the Turkish newspaper put together a consistent but discriminatory narrative of depicting Greece as a “small” and “unstable” state, contrary to a “robust” and “powerful” Turkey. This unequal standing was attributed to population, military, historical as well as cultural prerequisites of power between the two nations and peoples, with the Turks being shown as “faithful” to the bilateral “friendship” whereas the Greeks were being depicted as “all time troublemakers”, shaking its foundations with their option for supporting the struggle for Enosis. Greek Cypriots were treated under the same unequal approach; as “Rum” they were deemed a minority within the vast sea of the “twenty million Turks of the motherland”, adopting an “insolent” behavior towards the latter with their insistence in pursuing their cause, which was considered to have “communist underpinnings”. In the same fashion the Orthodox Greeks and the Ecumenical Patriarchate of Constantinople were pinpointed as undermining the Turkish interests on the island. In conclusion it is argued that Hürriyet throughout the period under examination was fully aware of its role as the opinion maker of the Turkish public opinion, while at the same time it served also as the main influence of the various opinion leaders in the Turkish mainland. Being as such, it proved to be the main press factor which brought the Cyprus issue to the spotlight of the Turkish public sphere, functioning both as an agenda setting actor, as well as the gatekeeper of the consecutive information providing on this specific issue.