Κύπριοι πρόσφυγες στη Βενετία μετά τον Πόλεμο της Κύπρου (1570-71) : ανασυγκρότηση του βίου, κοινωνική και πολιτισμική ένταξη (1570-1650)

Abstract

Ο Πόλεμος της Κύπρου και η κατάκτηση του νησιού από τους Οθωμανούς αποτέλεσε μία από τις κορυφαίες στιγμές της μακροχρόνιας βενετοτουρκικής σύγκρουσης. Η Κύπρος, το τελευταίο προπύργιο της Χριστιανοσύνης στην Εγγύς Ανατολή, μετατράπηκε το 1571 σε οθωμανική επαρχία. Τότε ένας απροσδιόριστος αριθμός προσφύγων εγκατέλειψε το νησί και εγκαταστάθηκε στον υπό βενετική κυριαρχία ελλαδικό χώρο, στη βενετική μητρόπολη, στη ισπανική επικράτεια και στη Ρώμη. Οι κύπριοι πρόσφυγες που επέλεξαν να εγκατασταθούν στη Βενετία βρήκαν έναν γνώριμο χώρο, λόγω και των οικογενειακών, εμπορικών, πνευματικών, θρησκευτικών δεσμών που είχαν ήδη αναπτυχθεί εκεί, με αποτέλεσμα την ομαλότερη εισδοχή τους στην τοπική κοινωνία. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο στην ένταξή τους σε αυτήν διαδραμάτισε η ακμάζουσα ελληνική παροικία. Η συνεισφορά της Αδελφότητας του Αγίου Νικολάου (Confraternità di San Nicolò dei Greci) υπήρξε καθοριστική για την αρωγή των προσφύγων, όπως επίσης και για την αποδοχή που έλαβαν. Εκτός από την Αδελφότητα και κατ’ επέκταση την ελληνική παροικία, καθοριστική υπήρξε η συνεισφορά της βενετικής διοίκησης προς τους Κύπριους τέως υπηκόους της, η οποία τους παρείχε οικονομική βοήθεια, εδαφικές εκτάσεις, ένταξη των ικανών προς υπηρεσία ανδρών στις στρατιωτικές της δυνάμεις κ.ά. Στη Βενετία, οι Κύπριοι προσπάθησαν με ποικίλους τρόπους να ανασυγκροτήσουν τη ζωή τους. Θα πρέπει, όμως, να επισημανθεί ότι ανήκαν σε ποικίλες κοινωνικές κατηγορίες: ευγενείς, αστοί, έμποροι, λόγιοι, κληρικοί, χειρώνακτες, τυχοδιώκτες, επαίτες, γυναίκες ελευθέρων ηθών κ.ά. Ανάλογα με τις δυνατότητες που προσέφερε στον καθένα το προσωπικό και οικογενειακό του κοινωνικό και οικονομικό καθεστώς, αυτός εντάχθηκε με διάφορους τρόπους στη βενετική κοινωνία χαράσσοντας τη δική του πορεία. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η μελέτη τόσο οικογενειών όσο και μεμονωμένων προσώπων από τις τρεις κοινωνικές κατηγορίες του νησιού, που μετά την κατάληψή του εγκαταστάθηκαν στη Βενετία. Η μελέτη του προσφυγικού αυτού ρεύματος στηρίχθηκε σε μια προσωπογραφική προσέγγιση και στην επεξεργασία της περίπτωσης. Συνεπώς, έγινε προσπάθεια να αναδειχθούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις προσφύγων με σκοπό την παρακολούθηση τους και την εξέλιξή τους στη βενετική κοινωνία. Για τον λόγο αυτό, επιβεβλημένη ανάγκη αποτέλεσε η ανάλυση των δραστηριοτήτων που οι κύπριοι vii πρόσφυγες ανέπτυξαν στην πόλη των δόγηδων ανεξαρτήτως κοινωνικής προέλευσης, η ενσωμάτωσή τους στην τοπική κοινωνία, η ενασχόλησή τους με τα κοινά της ελληνικής Αδελφότητας, η εξέλιξή τους μέσα στο βενετικό περιβάλλον, το χρονικό άνυσμα των οικογενειών. Επίσης μελετήθηκαν οι δεσμοί που ανέπτυξαν τόσο με τους συμπατριώτες τους στην πόλη όσο και με την ιδιαίτερη πατρίδα τους, η οικονομική τους επιφάνεια, η θρησκευτική τους ταυτότητα, η υιοθέτηση βενετικών προτύπων στον καθημερινό τους βίο, ο υλικός τους πολιτισμός, η επαφή με την πατρίδα τους κ.ά.

Τhe Ottoman invasion of Cyprus and the conquest of the island by the Ottomans was a great moment in the long-lasting Venetian-Ottoman conflict. Cyprus, the last stronghold of Christianity in the East, turned into an Ottoman province in 1571. At that time, an undefined number of refugees left the island and settled in Greek territory, which was under Venetian domination, and the in Venetian metropolis. Cypriot refugees who chose to settle in Venice immersed themselves smoothly in the local society because of the family, commercial, intellectual and religious bonds that they developed created. The thriving Greek community also played an important role in their smooth settlement. The contribution of the St Nicholas fraternity (Confraternità di San Nicolò dei Greci)) was crucial since it provided not only help to the refugees but also assisted them in being accepted by the local community. Apart from the fraternity and the Greek community, the contribution of the Venetian government towards the former Cypriot citizens has also been of utmost importance since they were offered financial help, territorial land and the inclusion of skilled men in the army forces. In Venice, Cypriots tried to settle in a variety of ways. It should be noted that they were divided in different social categories: nobles (nobili), citizens (cittadini), merchants, clergymen, beggars, prostitutes and others. Each individual’s social and economic background determined the way one was immersed in the Venetian society. This study aims to investigate the families as well as the people, who settled in Venice after the island’s conquest, coming from three different social backgrounds. The study of this specific refugees’ trend was based on a prosopographical approach and the individual processing of each case. Consequently, an effort was made to designate prominent cases of refugees aiming at their further investigation and development in the Venetian society. For this reason, a necessary requirement was the analysis of the activities that the Cypriot refugees developed in Venice regardless of their social background, their inclusion in the local society, their involvement in the Greek fraternity issues and their development in the Venetian environment. The study also investigated the bonds that the Cypriot refugees developed with their fellow citizens and with Cyprus, their economical background, their religious identity, ix the adoption of Venetian standards in their daily routine as well as the contact with their country