Η Κύπρος και το μεγάλο σχίσμα της Δύσης (1378-1417)

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται την κατάσταση της Λατινικής Εκκλησίας της Κύπρου κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Σχίσματος της Δύσης (1378-1417) ταλάνισε τη Λατινική Εκκλησία για 39 χρόνια. Οι διπλές παπικές εκλογές του 1378 (Απρίλιο και Σεπτέμβριο) ανέδειξαν δύο πάπες, τον Ουρβανό ΣΤ΄ στη Ρώμη και τον Κλήμεντα Ζ΄ στην Αβινιόν, με το σκηνικό να περιπλέκεται ακόμη περισσότερο όταν 1409, στην προσπάθεια επίλυσης του ζητήματος, εξελέγη ένας τρίτος πάπας, ο οποίος δημιούργησε τον τρίτο πόλο, αυτόν της Πίζας. Η Κύπρος δεν τάχθηκε εξ αρχής με επίσημο τρόπο στο ένα ή στο άλλο στρατόπεδο, και η προτίμησή της προς τους πάπες της Αβινιόν έγινε μόλις τον Αύγουστο του 1396 από τον βασιλιά Ιάκωβο Α΄, αν και από σχετικά νωρίς φαίνεται ότι το βασίλειο είχε ταχθεί με την υποταγή της Αβινιόν. Οι πολιτικές εξελίξεις, λοιπόν, όριζαν την προσέγγιση και στα εκκλησιαστικά πράγματα, αφού η αντιπαλότητα της Κύπρου με τη Γένοβα, η οποία είχε καταλάβει την Αμμόχωστο από το 1374, ουσιαστικά ωθούσε το στέμμα να αναζητεί συμμάχους, οι οποίοι ήταν αντίπαλοι της Γένοβας. Η επιρροή του πάπα της Ρώμης, όπως θα φανεί στη συνέχεια, στην Κύπρο δεν είχε ανταπόκριση, παρά τις δηλώσεις του Γεωργίου de Ceva, το 1384, ο οποίος είχε δηλώσει ότι γνώριζε αρκετούς ουρβανιστές στο νησί. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί η περίπτωση της επισκοπής Αμμοχώστου, η οποία ως γενουατικό έδαφος εκκλησιαστικά οριζόταν από τη μητρόπολη, η οποία υποστήριζε τον πάπα της Ρώμης. Μετά το 1411, όταν η επιρροή του πάπα της Αβινιόν έβαινε μειούμενη, και επειδή πλέον δεν εξυπηρετούσε τα κυπριακά συμφέροντα, ο βασιλιάς Ιανός μεταστράφηκε προς τον πάπα της Πίζας Ιωάννη ΚΓ΄. Το Σχίσμα, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, επέδρασε στα εκκλησιαστικά πράγματα στην Κύπρο, όπως η αλληλοεπικάλυψη θέσεων ευθύνης, η παράλληλη ονομασία αρχιεπισκόπου Λευκωσίας και των υπολοίπων επισκόπων, η απουσία ιεραρχών από το νησί, αφού οι περισσότεροι δεν έφτασαν ποτέ στην Κύπρο. Επίσης, το Σχίσμα ευνόησε την ανάδειξη γηγενών προσώπων σε διάφορες εκκλησιαστικές θέσεις και αξιώματα, αλλά και την παρακράτηση εκκλησιαστικών εισοδημάτων από τους βασιλείς.Για την εκπόνηση της παρούσας διδακτορικής διατριβής έγινε εκτενέστατη χρήση των αρχειακών σειρών του Αρχείου του Βατικανού και άλλων αρχείων, προκειμένου να τεκμηριωθεί η πορεία της Λατινικής Εκκλησίας του νησιού από τις πρωτογενείς πηγές. Οι επιστολές που εντοπίστηκαν στο Αρχείο του Βατικανού εκδίδονται ολόκληρες σε ξεχωριστό Παράρτημα. Σε ένα ποσοστό άνω του 85% αυτές οι επιστολές είναι ανέκδοτες.

The present PhD dissertation examines the situation of the Latin Church of Cyprus during the Great Schism of the West (1378-1417), which created a great turmoil within the Latin Church for 39 years. The two papal elections of 1378 (April and September) gave two different Popes, Urban VI in Rome, and Clement VII in Avignon. The situation became even more complicated when, in 1409, a third pope was elected, the Pope of Pisa. Cyprus did not took the part of the one or the other side, and only in August 1396, King James I had made clear his preference for the Pope of Avignon, although the kingdom relatively early had turned, unofficially with the Avignon obedience. Political developments, therefore, set the approach to ecclesiastical issues as the rivalry of Cyprus with Genoa, which had under her control Famagusta since 1374, effectively pushed the crown to seek allies who were Genoa’s enemies. The influence of the Pope of Rome in Cyprus, as will see, was not strong, despite the statement of George de Ceva in 1384 that he knew enough Urbanists on the island. The bishopric of Famagusta constitutes a special case, which as a Genoese territory was ecclesiastically defined by the Genoa, which supported the pope of Rome. Later on, when the influence of the Pope of Avignon Benedict XIII was decreasing, and no longer served Cypriot interests, King Janus turned to the Pope of Pisa John XXIII. The Great Schism, as in the rest of Europe, affected the ecclesiastical issues in Cyprus, such as the overlapping of ecclesiastical positions, the overlapping of the Archbishop of Nicosia and the other bishops, the absence of the prelates from the island, since most of them never arrived in Cyprus. Also, the Schism favored the emergence of indigenous people in various ecclesiastical positions and offices, as well as the retention of ecclesiastic incomes by the kings. For the preparation of the present PhD dissertation we made extensive use of the pertinent archive series in the Vatican Archive and in other Archives in order to document the history of the Latin Church of Cyprus from the primary sources. In an Appendix we publish in full all the papal letters we found in the Vatican Archive, and over 85% these letters are previously unpublished.