Η βρετανική εξωτερική και αμυντική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή : επιδράσεις και συνέπειες για την Κύπρο σε διμερές και πολυμερές πλαίσιο από την ίδρυση του ΝΑΤΟ και την παρέμβαση του στο Κυπριακό (1949-1960)

Abstract

Η διατριβή καταπιάνεται με την περιφερειακή πολιτική άμυνας και ασφάλειας της Βρετανίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής. Παρουσιάζει την εξέλιξη της βρετανικής προσέγγισης για την περιοχή και το πώς αυτή επηρέασε συγκεκριμένα την Κύπρο ειδικά μετά το τέλος τους του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου και κατά τη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ μέχρι και την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η διατριβή παρουσιάζει επίσης την αντανάκλαση του Κυπριακού κατά τη δεκαετία του 1950 εντός του Οργανισμού του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ), και το πώς εκλαμβανόταν η νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία εντός του διεθνούς οργανισμού. Η περιφερειακή πολιτική της Βρετανίας εξετάζεται υπό το πρίσμα των συμφερόντων άλλων δυνάμεων στην περιοχή, εξελίξεων και πολιτικών αποφάσεων που διαμόρφωσαν το διεθνές σύστημα. Έμφαση δόθηκε στην παρουσίαση πρωτογενούς αρχειακού υλικού. Ειδικότερα, εκτός από την παρουσίαση υλικού από τα Εθνικά Αρχεία του Ηνωμένου Βασιλείου και των αρχείων του Υπουργείου Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, παρουσιάζονται πρωτογενείς πηγές, σημειώματα, πρακτικά, επιστολές και έγγραφα από το Αρχείο του ΝΑΤΟ. Εξετάζεται το προσωπικό αρχείο του δεύτερου Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ, Paul-Henri Spaak, που αφορά ειδικά τις ενέργειες του σχετικά με την Κύπρο. Το εν λόγω αρχείο ερευνήθηκε στο Ίδρυμα Spaak στις Βρυξέλλες. Πρωτογενές αρχειακό υλικό λήφθηκε από τα Στρατιωτικά Αρχεία του King’s College London, τα αρχεία του National Army Museum, του Βασιλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και του Royal United Services Institute στο Λονδίνο. Η εξέταση και παρουσίαση του πρωτογενούς αρχειακού υλικού από τα αρχεία του ΝΑΤΟ και του προσωπικού αρχείου του Paul-Henri Spaak αποτελούν συνεισφορά στη μελέτη της περιόδου 1949-1959 και ειδικά σε ό,τι αφορά τον αντίκτυπο και επίδραση που είχε ο αγώνας της ΕΟΚΑ 1955-1959 εντός του ΝΑΤΟ. Η παρουσίασή τους, συμπληρώνει τη γνώση μας και τη μέχρι τούδε βιβλιογραφία, η οποία στηρίζεται εν πολλοίς σε απομνημονεύματα και βιογραφίες πολιτικών της τότε εποχής. Περαιτέρω επιστημονική συνεισφορά, αποτελεί η περιπτωσιολογική μελέτη και παρουσίαση των πρωτοβουλιών που επιχείρησαν να αναλάβουν οι δύο πρώτοι Γενικοί Γραμματείς του ΝΑΤΟ, Lord Ismay και Paul-Henri Spaak, μέσω πρωτογενούς αρχειακού υλικού που συλλέχθηκε από τα Αρχεία του ΝΑΤΟ, το προσωπικό αρχείο του Lord Ismay, που ευρίσκεται στη συλλογή Στρατιωτικών Αρχείων του King’s College London και του προσωπικού αρχείου του Spaak. Η εξέταση, παρουσίαση και ανάλυση των εν λόγω αρχείων συμβάλλει σε μια πολυεδρική θεώρηση των υπό μελέτη περιόδων και καλύτερη κατανόηση της γεωπολιτικής σημασίας της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο ήδη από τις πρώτες δεκαετίες λειτουργίας του ΝΑΤΟ. Μέσω της έρευνας προκύπτει αριθμός συμπερασμάτων που αφορούν αφενός την ιστορική, πολιτική, διπλωματική και στρατιωτική αξία του συνόλου της περιοχής της Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και συγκεκριμένα της Κύπρου, για τη Βρετανία και πώς αυτή μετεξελίσσεται μετά τη δημιουργία του ΝΑΤΟ, για την ασφάλεια της Δύσης σε γενικότερο πλαίσιο. Στο πλαίσιο της μελέτης εξετάζονται και παρουσιάζονται, συμπληρωματικά, σειρά οριζόντιων ζητημάτων που αφορούν την περιοχή της Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου, όπως τα ισοζύγια ισχύος και δυνάμεως, ο ρόλος των υπηρεσιών συλλογής πληροφοριών, ο σημερινός ρόλος και σημασία των βρετανικών βάσεων στην Κύπρο.

This doctoral research focuses on the political and military dimensions of the British foreign and security policy in the Eastern Mediterranean, the Middle East, and particularly in regard to Cyprus. It provides a comprehensive study of the British approach towards regional security and defence especially after the the Second World War and during the period of the National Organisation of Cypriot Fighters’ (EOKA) struggle upuntil the establishment of the Republic of Cyprus . This research appraises British competition with other powers, emerging threats and crises, and the means and policies followed for the safeguard of British strategic objectives. This is also a study of how the Cypriot Issue was perceived and addressed within the North Atlantic Treaty Organisation (NATO), during the organisation’s operational activity, and how the EOKA struggle (1955-1959), and later the young Republic of Cyprus was assessed by it. Εxamination and analysis of the available literature, special attention has been given to the study of primary resources. These include relevant documents found at the UK National Archives, the archives of the US State Department, as well as notes, meeting minutes, correspondence letters and official documents from the NATO archival centre in Brussels. Another important primary source used for the purposes of this study is the personal archive of the second Secretary General of NATO, Paul-Henri Spaak, who showed special interest in the Cypriot Issue. Complementary material was also found at the King’s College London Military Archives, the National Army Museum in London, the Royal Institute of International Relations and the Royal United Services Institute. This comparative study of archival material from so many different sources, especially the material deriving from the NATO archives and the personal archive of Paul-Henri Spaak can be considered as a substantial contribution to modern historical studies and an enrichment of the already existing literature regarding the period between 1949 and 1959, and how the EOKA struggle was perceived within NATO. Specifically, the initiatives undertaken by Paul-Henri Spaak, but also he is predecessor, the First Secretary General of NATO, Lord Ismay, are assessed with the study and analysis of documents made available by the NATO archives, and the personal archives of both Lord Ismay and Spaak found in the Military Archives of King’s College London and the NATO Archives and Spaak Foundation respectively. These personal archives are studied comparatively, allowing a comprehensive understanding of the overall periods under study, and the geopolitical significance of Cyprus within the basin of the eastern Mediterranean, already from the first decades after the establishment of NATO. This doctoral study has allowed the construction of a plethora of arguments, drawing conclusions regarding the historical, political, diplomatic and military significance of the entirety of the eastern Mediterranean region and the Middle East, and Cyprus in particular, for Great Britain, and how this evolves after the foundation of NATO. A final dimension of the study is the link with contemporary issues and developments vis-à-vis the British-Cypriot relationship, current regional developments in the εastern Mediterranean and the Middle East.