Η ιστορία της Κύπρου του Φλωρίου Βουστρωνίου : πηγές και επιδράσεις της ουμανιστικής ιστοριογραφίας

Abstract

Η παρούσα διατριβή καταπιάνεται με τη διερεύνηση και τη μελέτη των πηγών/συγγραμμάτων που χρησιμοποίησε ο κύπριος ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας), για να συγγράψει το έργο Ιστορία της Κύπρου (ένα έργο που είχε μεγάλο αντίχτυπο στην κυπριακή ιστοριογραφία). Προσέτι, η διατριβή ερευνά και τη μέθοδο προσέγγισης των πηγών εκ μέρους του ιστορικού. Τέλος, το παρόν πόνημα εξετάζει τις επιδράσεις της ουμανιστικής ιστοριογραφίας πάνω στο προαναφερθέν έργο. Ως προς το μεθοδολογικό κομμάτι καταβλήθηκε από μας προσπάθεια πρώτα να εντοπιστούν οι πηγές του συγγραφέα. Στη συνέχεια έγινε αντιπαραβολή των πρωτοτύπων κειμένων των πηγών μαζί με το κείμενο της Ιστορίας της Κύπρου, έτσι ώστε να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με τη μέθοδο, με την οποία ο Φλώριος επεξεργάζεται τις πηγές του. Προκειμένου δε να αχθεί εις πέρας και ο τελευταίος στόχος της διατριβής, επιχειρήσαμε να εντοπίσουμε τα τυχόν χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ουμανιστικής ιστοριογραφίας πάνω στη δομή και στο περιεχόμενο της Ιστορίας της Κύπρου. Όπως προέκυψε από την εξέταση των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν για τη σύνταξη της Ιστορίας της Κύπρου, ο Φλώριος προσέφυγε σε μεγάλο αριθμό αρχαίων, μεσαιωνικών και σύγχρονών του πηγών. Για τη σύνθεση του δοκιμίου της περιγραφής της Κύπρου ο Φλώριος καταφεύγει στα συγγράμματα των αρχαίων ελλήνων και λατίνων συγγραφέων, που κυκλοφορούσαν στα χρόνια του σε έντυπη μορφή. Φαίνεται ότι ο Φλώριος, σε κάποιες περιπτώσεις, δεν χρησιμοποίησε τις ελληνικές πηγές του στη γλώσσα του πρωτοτύπου, αλλά το έκανε μέσω μεταφράσεων (κυρίως στην λατινική ή στην ιταλική γλώσσα). Επίσης, για κάποιες λατινικές πηγές ο Φλώριος μετήλθε ιταλικές μεταφράσεις. Πολλές φορές, επίσης, ο ιστορικός κάνει χρήση ενδιάμεσων πηγών, τις οποίες δεν κατονομάζει. O κορμός του κειμένου του κυρίου μέρους της Ιστορίας της Κύπρου συντίθεται από παραφράσεις ή συντομεύσεις του κειμένου του Chronique d’Amadi (αρχές 16ου αιώνα). Το τελευταίο μέρος της Ιστορίας της Κύπρου αποτελεί μεταφορά στην ιταλική γλώσσα της Διηγήσεως του Γεωργίου Βουστρωνίου (15ος αιώνας). Ως προς το ζήτημα των επιδράσεων, που δέχεται η Ιστορία της Κύπρου από την ουμανιστική ιστοριογραφία, προσάγουμε τα κάτωθι: παρουσιάζονται επιδράσεις ως προς τη δομή και το περιεχόμενο (χρήση ουμανιστικής τιτλοφόρησης του έργου, πρόταξη αφιερωτικής επιστολής, ενσωμάτωση λόγων/δημηγοριών στην αφήγηση, χρησιμοποίηση παρεκβάσεων και αρχειακών πηγών, επικρίσεις, αν και ελάχιστες, σε προηγούμενα ιστορικά έργα). Επιπλέον, στο έργο εντοπίζονται επιδράσεις της ηθικής φιλοσοφίας της Αναγέννησης και προπαγανδίζονται οι πολιτικές θέσεις του ουμανισμού περί της τελειότητας του πολιτεύματος των ιταλικών «δημοκρατιών», περί της ορθότητας της τυραννοκτονίας και περί της ανωτερότητας του νόμου. Κατεξοχήν επίδραση της ουμανιστικής ιστοριογραφίας συνιστά η πατριωτική ιδεολογία, η οποία εκφράζεται στην Ιστορία της Κύπρου ως εξής: το κυπριακό παρελθόν εκθειάζεται ως μια ατέλειωτη ιστορία πολεμικών θριάμβων των Κυπρίων εναντίον των «ξένων», η δε εποχή του Βασιλείου των Λουζινιανών εξαίρεται ως μια περίοδος ισχύος, ευμάρειας και πλούτου για την Κύπρο, ως μια περίοδος εμφορούμενη από τις ηθικές αρετές του αριστοτελισμού της Αναγέννησης και έμπλεη ευδαιμονίας. Προσέτι, με συγκεκαλυμμένο τρόπο απαξιώνεται η κυριαρχία των Βενετών, εμμέσως χαρακτηρίζεται ως άκυρη νομικά η πράξη προσχώρησης της Κύπρου στο Stato da Mar και διακηρύσσεται ότι η Κύπρος έχει τα διαπιστευτήρια, για να διεκδικήσει την πολιτική της ανεξαρτησία (να αναβιώσει το Βασίλειο των Λουζινιανών). Ακολούθως στα παραρτήματα εξετάζεται η προσέγγιση των Κυπρίων απέναντι στους Βενετούς και η ειδολογική κατάταξη της Ιστορίας της Κύπρου.

The present dissertation examines the sources that the Cypriot historian Florio Bustron (16th century) employed in order to compose his Italian-language History of Cyprus (a work that had a tremendous impact on Cypriot historiography) and explores the method by which Florio approaches his sources. Furthermore, the dissertation investigates the influence of humanist(ic) historiography upon the work mentioned above. I first try to determine the sources the historian has used. Next, the original texts of the sources were collated with the text of the History of Cyprus, so that I could investigate the method by which Florio approaches his sources. Finally, in order to fulfill the final task of the dissertation, I attempt to identify possible features of humanist(ic) historiography upon the structure and the content of the History of Cyprus. From the examination of the sources employed in the synthesis of the History of Cyprus, it seems that Florio had recourse to many sources, ancient, medieval and contemporary to him. In order to compose the section on the description of Cyprus, Florio drew upon the writings of ancient Greek and Roman authorities which circulated in print at his time. It seems that Florio in certain cases did not employ the Greek sources in their original tongue, but he did so through (Latin and Italian) translations. Florio, also, employed some Latin writings via Italian translations. Additionally, in many cases the historian made use of intermediary sources without acknowledgment. The main body of the text of the History of Cyprus consists of paraphrases or abridgements of the Chronique d’Amadi (beginning of 16th century). Finally, the last portion of the History of Cyprus is mainly an Italian translation of the Diegesis of George Boustronios. On the issue of the influence the History of Cyprus received from humanist(ic) historiography, we adduce the following: such influence appears both on the structure and the content (employment of a humanistic title for the work, a dedicatory letter, the inclusion of speeches, the use of archival material and digressions, and the criticism of earlier narratives, albeit infrequent). Furthermore, the influence of the Renaissance moral philosophy is visible in the History of Cyprus. The latter also propagates humanist political beliefs regarding the perfection of the Italian “republics” system of government, the correctness of tyrannicide and the superiority of law. The most principal influence of humanist(ic) historiography consists in the ideal of patriotism, which finds its expression in the History of Cyprus as follows: the Cypriot past is praised as an endless story of Cypriot war triumphs against “foreigners”, whereas the Lusignan era is lauded as a period of power, prosperity and wealth for Cyprus, as a time dominated by the moral values of the Renaissance Aristotelianism and full of happiness. In contrast, the Venetian rule over Cyprus is vilified in a covert way, the annexation of Cyprus to the Venetian Empire is indirectly declared as legally invalid and it is manifested that Cypriots are justified to claim their political independence (and thus revive the Lusignan Kingdom). The appendices examine the Cypriot approach towards the Venetians and the literary genre classification of the History of Cyprus.