Ευανθία Καΐρη: μια εμβληματική μορφή στις απαρχές της ελληνικής γυναικείας λογιοσύνης

Abstract

Η Ευανθία Καΐρη (1799-1866) –ή, αλλιώς, «Ευανθία η εξ Άνδρου», όπως η ίδια υπέγραφε σε επιστολή της προς τον Αδαμάντιο Κοραή στις 2 Αυγούστου 1814– αποτελεί μια λαμπρή φιγούρα των νεοελληνικών γραμμάτων, που όμως παραμένει ακόμη ανεπαρκώς γνωστή και μελετημένη. Τις λίγες φορές που σπάει η σιωπή γύρω από το πρόσωπό της, οι αναφορές συνοδεύουν κατά κανόνα το όνομά της με την ιδιότητα της αδελφής του Διαφωτιστή Θεόφιλου Καΐρη. Η Καΐρη, ωστόσο, όπως καταδεικνύουμε στη μελέτη δικαιούται αυτόνομη και επώνυμη θέση στα ελληνικά γράμματα: ως μία των πρώτων μορφωμένων Ελληνίδων και η πρώτη –πραγματικά– λογία. Η παρούσα εργασία αποσκοπεί να εισφέρει μια ολοκληρωμένη, συστηματική μελέτη για την Ευανθία Καΐρη και το έργο της. Από τις, ελάχιστες έτσι κι αλλιώς, δουλειές που έχουν αφιερωθεί μέχρι σήμερα στην Ανδρία λογία απουσιάζει η συστηματική ανάλυση των έργων της, μεταφραστικών και συγγραφικών, ενώ δεν αξιοποιείται το –πρόσφατα εξάλλου εκδομένο (1994-2003)– corpus των επιστολών της. Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη μας απαρτίζεται από πέντε κεφάλαια. Το πρώτο έχει προσωπογραφικό χαρακτήρα· διερευνά τον βίο της Ε. Καΐρη. Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελεί μια σπουδή του συγγραφικού και μεταφραστικού της έργου: Προτείνουμε μια νέα ταξινόμηση της εργογραφίας της, και προχωράμε σε παρουσίαση και σχολιασμό του συνόλου των πονημάτων της, δημοσιευμένων και μη. Στο τρίτο κεφάλαιο εστιάζουμε ειδικότερα στην επιστολογραφία της λογίας: Στις επιστολές της αναζητούμε και βρίσκουμε στοιχεία που επιτρέπουν την απεικόνιση της λογίας· την ανασύνθεση όψεων του ηθικού, πνευματικού και συναισθηματικού της κόσμου· ανησυχίες τέλος, τάσεις και ενδιαφέροντα που επαληθεύουν το Διαφωτιστικό και πολιτικό προφίλ της Ευανθίας και συμπνέουν ακριβώς με την εργογραφία της. Στα δύο τελικά κεφάλαια (τέταρτο και πέμπτο), εξετάζουμε κατά πρώτον την Ευανθία σε συσχέτιση με τον αδελφό της Θεόφιλο· και διερευνάμε, στη συνέχεια, την ένταξή της στο ιστορικό πλαίσιο της γυναικείας λογιοσύνης, ευρωπαϊκής και ελληνικής.