Ανασύνθεση του τοπίου στους βορειανατολικούς πρόποδες του Τροόδους, από την Προϊστορία μέχρι την Ύστερη Αρχαιότητα: η μελέτη των περιοχών Αγίας Βαρβάρας, Λυθροδόντα, Μαθιάτη και Σιας.

Abstract

Θέμα της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η διαχρονική ανασύνθεση του τοπίου στους βορειανατολικούς πρόποδες του Τροόδους από την Προϊστορία μέχρι την Ύστερη Αρχαιότητα. Επίκεντρό της είναι οι σύγχρονες κοινότητες Αγίας Βαρβάρας, Λυθροδόντα, Μαθιάτη και Σιας, οι οποίες ορίζονται ως η Περιοχή Έρευνας. Στόχος είναι αφενός, ο προσδιορισμός του χαρακτήρα της Περιοχής Έρευνας στη μακρά διάρκεια (longue durée) και αφετέρου, η ένταξη και η συσχέτιση του τοπίου της στο συνολικό ιστορικό και αρχαιολογικό υπόβαθρο της αρχαίας Κύπρου, και ιδιαίτερα στο χρονολογικό πλαίσιο της 2ης και 1ης χιλιετίας π.Χ., όταν στην Κύπρο τεκμηριώνεται η ανάπτυξη σύνθετης κοινωνικής οργάνωσης. Η έρευνα βασίζεται στη διεπιστημονική μελέτη των διαθέσιμων αρχαιολογικών δεδομένων από τις πιο πάνω περιοχές (δημοσιευμένο και αδημοσίευτο υλικό) και στην οπτικοποίηση των αποτελεσμάτων σε θεματικούς χάρτες, με τη βοήθεια των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS). Έχοντας υπόψιν τη σύγχρονη ιστορία της μεταλλευτικής δραστηριότητας κατά τον 20ο αιώνα στην Περιοχή Έρευνας, και την επίδρασή της στην εξέλιξη του τοπίου, η έρευνα πραγματεύεται, επίσης, τις διαθέσιμες πληροφορίες για τα σύγχρονα μεταλλεία της περιοχής. Σημαντικό τμήμα της καταγραφής είναι οι μνήμες ανθρώπων που έζησαν στην Περιοχή Έρευνας και δούλεψαν στα σύγχρονα μεταλλεία. Μέσα από τη σύνθεση των αρχαιολογικών δεδομένων της Περιοχής Έρευνας, διαφάνηκε ότι η ανθρώπινη εγκατάσταση στο τοπίο σχετιζόταν με την εκμετάλλευση του ορυκτού και μεταλλευτικού της πλούτου. Ήδη από τη Νεολιθική περίοδο, η ανθρώπινη εγκατάσταση σχετίζεται με την εξερεύνηση και εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου της περιοχής (π.χ. ώχρα). Κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού παρατηρείται αύξηση θέσεων στο τοπίο. Από αυτή την περίοδο μέχρι και την κατάλυση της ανεξαρτησίας των κυπριακών πολιτειών από τον Πτολεμαίο Α’ στις αρχές του 3ου αι. π.Χ., τα αρχαιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι στην Περιοχή Έρευνας δεν αναπτύχθηκε ποτέ ένα πολιτειακό κέντρο της ενδοχώρας (π.χ. όπως η Ταμασσός ή το Ιδάλιο). Γι’αυτό, παρά τον μεταλλευτικό της πλούτο, δεν αυτονομήθηκε ποτέ σε οικονομικό επίπεδο. Η συσχέτιση των δεδομένων της Περιοχής Έρευνας με δεδομένα που προέρχονται από πρωτογενή πολιτειακά κέντρα της 2ης και 1ης χιλιετίας π.Χ., τα οποία αναπτύχθηκαν διαδοχικά στην όμορη υδρολεκάνη της Λάρνακας (Χαλά Σουλτά Τεκέ και Κίτιο) και, στη συνέχεια, στην υδρολεκάνη του Γιαλιά (Ιδάλιο), επιτρέπουν να προτείνουμε ότι η Περιοχή Έρευνας ανέκαθεν αποτελούσε μεταλλευτικό-βιομηχανικό τμήμα εκείνου του πρωτογενούς κέντρου που είχε τη διαχείριση της υδρολεκάνης Λάρνακας - Γιαλιά.

The subject of the present doctoral thesis is the diachronic synthesis of the landscape in the northeastern foothills of the Troodos from Prehistory to Late Antiqutity. The study focuses on the modern-day communities of Agia Varvara, Lythrodontas, Mathiatis and Shia, which are defined as ‘the Study Area’. The aim is to clarify the character of the Study Area in the longue durée, and to incorporate its landscape in the historical and archaeological background of ancient Cyprus, specifically in the chrono-cultural horizons of the 2nd and 1st millennium B.C., when the island experienced the development of socio-political complexity. The research is based on the interdisciplinary study of the available archaeological data from the Study Area (published and unpublished material) and the visualization of the results on thematic maps, using the Geographic Information Systems (GIS). Having in mind the recent, 20th century, history of mining activity in the Study Area, and its effect on the development of the landscape, this dissertation project also records information regarding mines that operated in the Study Area during the 20th century. An importat part of this documentation are the memories of the people who lived in the Study Area and worked in the mines. The synthesis of the archaeological data from the Study Area has shown that the human settlement and exploitation of the landscape was connected with the exploitation of its mineral resources. In the Neolithic period, humans where exploiting the natural wealth of the area (ochre and stone). Settlement sites appear to multiply in the Late Bronze Age, and from this period to the first decade of the 3rd century BC, when Ptolemy I Soter abolished the autonomy of the Cypriot city-states, the archaeological data indicate that, despite its metallic resources, the Study Area never claimed economic autonomy; it did not develop into a hinterland polity like, for example, Tamassos or Idalion. In the 2nd and 1st millennia BC, the correlation of the data from the Study Area with data from the primary polities that grew first in the neighbouring watershed of Larnaca (Hala Sultan Tekke and then Kition) and, later, in the watershed of Gialias (Idalion), allow us to suggest that the Study Area had always been an industrial mining region of whichever polity was administering the Gialias - Larnaca catchment.