Unravelling technological issues of metallurgical ceramics from late bronze age Cyprus. The cases of Enkomi and Kition

Abstract

Η Κύπρος θεωρείται ως μία εκ των κύριων πηγών χαλκού του Παλαιού Κόσμου ήδη από τη 2η χιλιετία π.Χ. Ωστόσο οι δυναμικές και οι μηχανισμοί που διέπουν την οργάνωση της παραγωγής και διανομής του χαλκού στο νησί ακόμα δεν έχουν κατανοηθεί πλήρως. Το προτεινόμενο μοντέλο για την χωρική οργάνωση της Κυπριακής βιομηχανίας χαλκού κατά την Υστεροκυπριακή περίοδο ορίζει ότι η πρωτογενής επεξεργασία των θειούχων μεταλλευμάτων του χαλκού λάμβανε χώρα σε θέσεις κοντά στους πρόποδες του Τρόοδους οι οποίες εξειδικεύονταν στη φρύξη και εξόρυξη του μεταλλεύματος. Στη συνέχεια ο ακάθαρτος χαλκός μεταφερόταν στα αστικά παράκτια ή λιμενικά κέντρα για περαιτέρω επεξεργασία. Όταν το επιθυμητό επίπεδο καθαρότητας του μετάλλου είχε επιτευχθεί, ο χαλκός εξαγόταν στη μορφή ταλάντων σε σχήμα δοράς βοδιού μέσω διεθνών θαλάσσιων εμπορικών δικτύων. Η ανακάλυψη του εργαστηρίου πρωτογενούς επεξεργασίας θειούχου μεταλλεύματος στη θέση Πολιτικό Φοράδες και του οικισμού μεταλλωρύχων στη θέση Απλίκι Καραμάλλος κοντά στα κοιτάσματα χαλκού αποτελούν ισχυρή ένδειξη για την εγκυρότητα του προτεινόμενου μοντέλου οργάνωσης της παραγωγής του χαλκού στη Κύπρο. Παρόλα αυτά, αρχαιομεταλλουργικές μελέτες σε κατάλοιπα τα οποία βρέθηκαν σε αστικά και περιφερειακά διοικητικά κέντρα έχουν καταδείξει ότι η παραγωγή του χαλκού δεν ήταν πάντα ζωτικής σημασίας για τις τοπικές οικονομίες. Η παρούσα έρευνα εστιάζει στη συστηματική και διεπιστημονική μελέτη δύο συγκεντρώσεων μεταλλουργικών κεραμεικών, τα οποία βρέθηκαν στα εργαστήρια χαλκού των αστικών παράκτιων κέντρων της Έγκωμης και Κιτίου Καθαρή. Παλαιότερες αρχαιομεταλλουργικές μελέτες στο υλικό των δύο θέσεων, οι οποίες στηρίζονταν σχεδόν εξ ’ολοκλήρου στη μελέτη σκωρίων, έχουν παράξει ασαφή και μη καταληκτικά αποτελέσματα αναφορικά με τις μεταλλουργικές διαδικασίες που λάμβαναν χώρα εντός των υπό εξέταση εργαστηρίων. Η αρχαιολογική εξέταση των μεταλλουργικών κεραμεικών καθώς και η εφαρμογή ενός ευρέως φάσματος αναλυτικών τεχνικών έδειξαν ότι τα δύο εργαστήρια λειτουργούσαν σε διαφορετική κλίμακα και βάση. Τα εργαστήρια στη Περιοχή ΙΙΙ της Έγκωμης εξειδικεύονταν στην επεξεργασία και καθαρισμό του ακάθαρτου χαλκού. Αντιθέτως, οι μεταλλουργικές διαδικασίες στο Κίτιον αφορούν ολόκληρο το φάσμα της παραγωγικής διαδικασίας, με έμφαση την τήξη και ανακύκλωση χάλκινων και μπρούτζινων μεταλλικών απορριμμάτων. Συγκριτική μελέτη με δημοσιευμένα αποτελέσματα από άλλες σύγχρονες θέσεις με μεταλλουργική δραστηριότητα καταδεικνύουν την ηγετική θέση της Έγκωμης στην οργάνωση της Υστεροκυπριακής παραγωγής του χαλκού. Παράλληλα, τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης χρησιμοποιούνται ως βάση για τη συζήτηση της κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης της Κύπρου κατά το δεύτερο μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ. υπό το πρίσμα της αρχαίας μεταλλουργίας του χαλκού

Cyprus is considered to be one of the main sources for copper for the Old World since the second millennium BC. Yet we are still far from fully understanding the dynamics, which govern the organisation of copper production and distribution on the island. The suggested model for the organisation of Cypriot copper industry during the Late Bronze Age starts with the primary treatment of the sulphidic ore at mining and smelting sites located in the metalliferous foothills of the Troodos Mountains. The copper is then transhipped to the urban or port centres to undergo further processing until it reaches the desirable level of purity. Subsequently, the metal was exported overseas in the form of oxhide ingots through the established international trade networks. The discovery of the primary smelting workshop at Politiko Phorades and the mining village at Apliki Karamallos both located near the ore deposits provide substantial support for the abovementioned model of spatial organisation of copper production on the island. Nevertheless, archaeometallurgical examination of various assemblages found in urban and regional administrative centres has shown that copper production was not of primary importance in the economy of every region. This project focuses on the systematic and interdisciplinary study of two metallurgical ceramic assemblages found in the copper workshops excavated at the urban coastal centres of Enkomi and Kition Kathari. Past studies, which have relied almost exclusively on the examination of slag, have produced inconclusive and contradicting results as to the metallurgical operations that were carried out within the premises of the workshops. Archaeological and analytical data have illustrated that the two workshops operate on a different basis and scale. The industrial complex at Enkomi was dedicatedly involved in the processing of impure metal, which was subsequently melted and cast. Conversely, the metalworkers at the sacred precinct at Kition were engaged with the entire range of the multi-staged process of producing copper from copper sulphide ores. Nevertheless, the main activities carried out at Kition were the melting and remelting/recycling of bronze scrap. Comparisons with published results from other contemporary sites denote the outstanding position of Enkomi in the organisation of Cypriot copper industry during the 2nd millennium BC. Concurrently, the results produced in this thesis are contextualised in the discussion of the sociopolitical configuration of the island during the last half of the 2nd millennium BC through the prism of the ancient metallurgy of copper.