Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα 1923-1936: Εκπαίδευση-Γλώσσα-Αρχαιολογία

Abstract

Η διατριβή εξετάζει την πολιτική αφομοίωσης του ελληνικού πληθυσμού στα Δωδεκάνησα των ιταλικών αρχών την περίοδο του κυβερνήτη Mario Lago (1923-1936) στον χώρο της εκπαίδευσης. Η περίοδος του Lago είναι ένα σημείο τομής στην ιστορία της ιταλικής παρουσίας στα Δωδεκάνησα· αφενός μεν τα Δωδεκάνησα αποδίδονται οριστικά στην Ιταλία με την συνθήκη της Λωζάνης, αφετέρου εγκαινιάζεται η φασιστική περίοδος της ιταλικής κατοχής με συνέπεια να αρχίσει μία συστηματική εφαρμογή εξιταλισμού των νήσων. Ο συνδυασμός έρευνας στα ΓΑΚ της Ρόδου, στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του ΥΠΕΞ της Ιταλίας ως τον φορέα που υπάγονταν διοικητικά τα Δωδεκάνησα την περίοδο κατοχής τους, όσο και στην Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του ελληνικού ΥΠΕΞ με σκοπό την ανάδειξη της πολιτικής του ελληνικού κράτους την εν λόγω περίοδο συνιστά καινοτόμα προσέγγιση. Παράλληλα αξιοποιήθηκε ο τοπικός τύπος της εποχής όπως το επίσημο όργανο των ιταλικών αρχών Messagero di Rodi, οι ελληνόκτητες Ροδιακή, Νέα Ρόδος, ελληνικά φύλλα όπως η Εστία, Εμπρός κά, αλλά και της Διασποράς όπως η Δωδεκάνησος, η Δωδεκανησιακή Αυγή. Επίσης, αξιοποιήθηκαν άρθρα γνώμης αξιωματούχων της ιταλικής Διοίκησης, εντύπων της Μητρόπολης, αλλά και εκδόσεων προπαγανδιστικού περιεχομένου του φασιστικού καθεστώτος. Πρωταρχικός ερευνητικός σκοπός της διατριβής ήταν η ανάδειξη όλων των πρωτοβουλιών της Διοίκησης Lago στον χώρο της εκπαίδευσης σε συνδυασμό με άλλες πολιτικές του καθεστώτος που έδρασαν επικουρικά, όπως η στοχευμένη οικονομική πολιτική εξασθένησης των Ελλήνων, η απονομή ιθαγένειας/υπηκοότητας. η δημογραφική αλλοίωση. Στα πλαίσια καλύτερης αντίληψης της πολιτικής του Lago αναλύονται τα σημαντικότερα μέτρα στον χώρο της εκπαίδευσης, αλλά και της εν γένει πολιστικής διείσδυσης των Ιταλών την περίοδο της αποκαλούμενης προσωρινής κατοχής (1912-1922) όσο και από τον De Vecchi (1936-1940), διάδοχο του Lago στα Δωδεκάνησα. Έτερος βασικός ερευνητικός άξονας της διατριβής αποτελεί η παρουσίαση της στάσης της Δωδεκανησιακής Διασποράς, των ελληνικών κυβερνήσεων τόσο προς τους Δωδεκανήσιους όσο και στο μουσολινικό καθεστώς. Η αρχειακή έρευνα και η επισκόπηση της βιβλιογραφίας τεκμηριώνουν ότι οι πολιτικοί συσχετισμοί στο διεθνές πλαίσιο, το πλέγμα των απόλυτων αρμοδιοτήτων που περιέβαλε τον Διοικητή, η έγκριση της πολιτικής του από τη Ρώμη, η προσωπικότητα του Lago με βασικά στοιχεία τον ρεαλισμό και την διπλωματικότητα, o διχασμός της ελληνικής κοινότητας συνέβαλαν και η επίσημη πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων συνέβαλαν στην εφαρμογή μίας σταδιακής, συστηματικής όσο και αποτελεσματικής πολιτικής εξιταλισμού. Κύριος στόχος του Lago ήταν η εξουδετέρωση των ελληνικών σχολείων μέσω της οικονομικής τους απίσχνασης ή/και η σταδιακή απορρόφηση των μαθητών τους στα ιταλικά. Το επίκεντρο της πολιτικής του στόχευε στις επερχόμενες γενιές Δωδεκανησίων ενώ προτεραιότητα αποτελούσε η μύησή τους στην φασιστική ιδεολογία. Ο σχεδιασμός Lago συμπεριελάμβανε την ίδρυση Πανεπιστημίου, ο οποίος όμως ποτέ δεν υλοποιήθηκε, γεγονός που αποτέλεσε σοβαρότατο μειονέκτημα στην εκπαιδευτική πολιτική του, αφού οι νέοι Δωδεκανήσιοι διατηρούσαν δεσμούς με το Εθνικό Κέντρο. Η Αιθιοπική κρίση ανέδειξε ελλείμματα της πολιτικής του όπως για παράδειγμα την απουσία εμπιστοσύνης προς το καθεστώς από μέρος της ελληνικής κοινότητας, ενώ και η τοποθέτηση ως επικεφαλής στο ιταλικό ΥΠΕΞ G.Ciano κατέδειξε ότι πλέον δεν συμβάδιζε με την νέα νοοτροπία της προϊστάμενης αρχής του, οπότε o Lago αποχώρησε από τα Δωδεκάνησα στα τέλη του 1936. Η έλευση De Vecchi σήμανε για τους Δωδεκανήσιους μια εξαιρετικά δυσάρεστη εξέλιξη, αφού συνοδεύτηκε με λήψη ακόμα σφοδρών μέτρων εξιταλισμού με αποτέλεσμα τον ορατό κίνδυνο του «γλωσσικού θανάτου» των Ελλήνων.

Τhe current thesis examines in depth the policy of acculturation adopted by the italian authorities towards the Greek population of the Dodecanese during M.Lago’s governance (1923-1936), with emphasis to the field of education. Lago’s period is a turning point for the history of the italian occupation in the Dodecanese; on one hand, the Dodecanese are officially ceded to Italy with the Treaty of Lausanne and on the other hand, it marks the beginning of the fascist era of the italian occupation, which signalled the implementation of a systematic policy of italianization. The combination and cross-examination of material from the General State Archives (GAK) of Rhodes, the Historical and Diplomatic Archive of the Italian Ministry of Foregn Affairs since the Dodecanese remained all the time under its auspices, along with the research at the Historical and Diplomatic Archive of the Greek Ministry of Foreign Affairs, with the aim of highlighting the official Greek point of view, constitute a novel approach. Simultaneously, the local rhodian press of the time was studied: like the Messagero di Rodi ,the official mouthpiece of the Italian authorities, the Greek-owned Rodiaki, Nea Rhodos, Athenian press like Estia, Empros etc and papers of the Diaspora such as Dodekanisos and Dodekanisiaki Avgi. In addition, editions of the Italian Administration itself, the press of mainland Italy and the publishing series of the fascist regime were used accordingly. The primary research aim of the thesis is to demonstrate all major initiatives taken by the Lago administration in the educational sector in association with other government policies like policy imposed on Greeks on the economic field, granting Italian citizenhip and demography. For a deeper understanding of Lago’s policy, aspects of the educational policy of the Italian authorities of the so-called temporary occupation period (1912-1922) and count De Vecchi’s era(1936-1940), Lago’s successor to the governance of the Dodecanese, are examined as well. Another fundamental research aim of the current thesis is to demonstrate the stance of the Diaspora and the stance of the Greek governments of the period towards Italy and the Dodecanesians themselves. The archival research and bibliography overview showed that international political framework, the absolute administartive powers that Lago enjoyed, his personality and virtues like pragmatism and diplomacy, Rome’s endorsement of his policy, third parties’ positive view for his work in the Dodecanese, the deep divisions of the Greek community and the official policy of the Greek State contributed to the realisation of a gradual, systematic and effective italianization policy. Lago’s main objective was the weakening of the Greek schools, either by driving them to financial collapse or/and by redirecting the Greek students to the Italian ones. His main focus and priority was the Dodecanesian generations that were to follow, along with their indoctrination to the fascist ideology. Lago’s plans in the Dodecanese included the founding of a University, though it never materialized, which proved a heavy blow to his italianizing project as the Greek Dodecanesian youth stayed in touch with the National Centre. Τhe Ethiopian crisis unveiled some of the weaknesses of Lago’s policy, such as the lack of loyalty to the regime by some part of the Greek community. The elevation at the same year of G.Ciano to the post of Minister of State proved incompatible with Lago’s mindset, so he was released from his post in late 1936. De Vecchi’s coming to the Dodecanese definitely signalled a downturn in the history of the Dodecanese as he adopted severe and acute italianization measures in every aspect, which menaced the very survival of Greek language speakers.