Curiosity and education in the philosophy of Thomas Hobbes

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή καταπιάνεται με την έννοια της περιέργειας όπως αυτή ανευρίσκεται στην πολιτική φιλοσοφία του Χομπς. Μέσα από τη διερεύνηση της περιέργειας επιχειρείται η ανάδειξη των αντιφάσεων που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την θέαση της νομιμότητας και κυριαρχίας από τον Βρετανό φιλόσοφο. Πιο συγκεκριμένα, και ενώ ο Χομπς μέσα από τα γραπτά του φαίνεται να εκτιμά και να επικροτεί την περιέργεια ως το κατεξοχήν ποιοτικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου (πάθος όπως το ονομάζει ή αλλιώς «λαγνεία του μυαλού»), εντούτοις, αυτή του η θέση φαίνεται να παρουσιάζει αμφισημίες και περιπλοκές, ειδικά όταν ο Hobbes συζητάει το ζήτημα της κοινωνικής ανυπακοής και τις πολιτικές προεκτάσεις που αυτό συνεπάγεται. Αυτή ακριβώς η αντίφαση, βαθιά εγχαραγμένη στην φιλοσοφία του Χομπς, διαφεύγει της προσοχής πολλών μελετητών του, πλείστοι εκ των οποίων παραβλέπουν την πολιτικοποίηση της έννοιας της περιέργειας όπως αυτή επιχειρείται στις σελίδες του γνωστού του έργου Λεβιάθαν και του σχεδόν ανεξερεύνητου έργου του Μπεχέμωθ. Μέσα από συγκεκριμένα εκπαιδευτικά μέτρα, ο Χόμπς επιδιώκει την εκ βάθρων αναθεώρηση και εναρμόνιση του Αγγλοσαξονικού εκπαιδευτικού συστήματος με τις αξιώσεις της κυρίαρχης εξουσίας για άσκηση απόλυτου ελέγχου στον εγχώριο πληθυσμό. Παραδείγματος χάριν, θεωρεί ότι τα πολιτικά κείμενα των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων φιλοσόφων ικανοποιούν μια πολιτικά ανεπιθύμητη περιέργεια και είναι επικίνδυνα αφού προπαγανδίζουν δημοκρατικά ιδεώδη, ωθώντας έτσι τον κόσμο να ξεσηκωθεί εναντίον του κυρίαρχου μονάρχη. Η υιοθέτηση αυστηρών προτύπων πολιτικής εκπαίδευσης από τον κυρίαρχο φαντάζει για τον Χομπς μονόδρομος ως προς την πλήρη αποκατάσταση της τάξης και της νομιμότητας. Υπό αυτήν, λοιπόν, την έννοια η παρούσα διατριβή συνιστά μια κριτική προσέγγιση της Χομπσιανής φιλοσοφίας ως φιλοσοφίας της εκπαίδευσης η οποία έχει ως κύριο μέλημα την διαμόρφωση του νομοταγούς πολίτη, ικανού να μην παρασυρθεί από αυτό που καλεί ο Χομπς «ξενικές και αλλότριες πολιτικές επιρροές». Ζητήματα όπως η προώθηση της γνωστικής περιέργειας χωρίς θεωρητική ενάργεια ως προς τους πολιτικούς ρόλους που αυτή ενίοτε επιτελεί, η εξασφάλιση κοινωνικού ελέγχου και κοινωνικής συνοχής υπό συνθήκες ανασφάλειας και ατέρμονου ανταγωνισμού, αλλά και το θέμα της ενσωμάτωσης διαδικασιών πολιτικής εκπαίδευσης ως προϋπόθεσης συνειδησιακής ωρίμανσης μιας κοινωνίας, αποτελούν, όπως θα αναδείξει η διατριβή, κομβικά σημεία για την Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης.

This dissertation examines Hobbes’ notion of curiosity and argues for its indisputable relevance to his political and educational thought. Hobbes’ metaphor of curiosity as “the lust of the mind” and his claim that curiosity is the profound desire of people to broaden the scope of their knowledge, is critically re-evaluated in view of his proposed educational recommendations for empowering the state of the sovereign - recommendations which reflect Hobbes’ deep-down ambivalent position on curiosity. Following this approach, we can thus trace and analyze some of curiosity’s politicizations in Hobbes which helps us grasp complexities and ambiguities of his epistemology when this is made answerable to his political-theoretical intentions. Most important among these ambiguities is certainly Hobbes’ expressed suspicion of how curiosity operated when it attracted readers to ancient Greek and Roman philosophies whose influential role he considered tremendously dangerous in ever driving people to resist their sovereign. This, along with his insistence to provide the right sense of political education to his colonial learner for handling English provinces in Scotland and Ireland more efficiently (in his book Behemoth), are two of the issues that this dissertation seeks to explore further. Thus, the politicization of curiosity in Hobbes allows fresh readings of Hobbes’ notion of curiosity and illuminates aspects of his educational thought and of their deeper, broader implications. This makes the whole enterprise especially significant from a current philosophical educational perspective and, beyond it, from political-scientific and political-philosophical perspectives.