Σύγχρονες εκπαιδευτικές πολιτικές και οικοδόμηση ταυτότητας δασκάλου : αναζητώντας τον "όλο άνθρωπο" κάτω από ένα συγκριτικό φακό

Abstract

Από την ανατολή μέχρι τη δύση, η οικοδόμηση της ταυτότητας δασκάλου βρίσκεται στο επίκεντρο των διαμορφωτών εκπαιδευτικών πολιτικών για αιώνες τώρα. Επιδίωξη των κρατών ήταν πάντοτε η οικοδόμηση του «ιδανικού», «καλού» δάσκαλου, ο οποίος θα εξυπηρετούσε αποτελεσματικά τους εκάστοτε στόχους που η πολιτεία έθετε, με πρώτιστο και σταθερό αυτόν της διαμόρφωσης της ταυτότητας του ιδανικού ανθρώπου-πολίτη. Αυτή η συγκριτική μορφή ερευνητική εργασία έχει στο επίκεντρό της την οικοδόμηση της ταυτότητας δασκάλου, μέσα από την ανάλυση λόγου κειμένων εκπαιδευτικών πολιτικών. Eίναι σημαντικό να ειπωθεί πως μέσα από αυτή την ανάλυση δεν αναζητούμε απλώς τα χαρακτηριστικά του «καλού» δασκάλου, αλλά θέτουμε και διερευνούμε ένα βαθύτερο και συνάμα καίριο ζήτημα, κατά πόσο οι διαμορφωτές εκπαιδευτικής πολιτικής αναγνωρίζουν στο πρόσωπο του δασκάλου τον άνθρωπο ως ολότητα. Πίσω από τη διερεύνησή μας ενυπάρχει ουσιαστικά ένα φιλοσοφικό ερώτημα: «τι είναι ο άνθρωπος;», για τους διαμορφωτές εκπαιδευτικών πολιτικών; Αν αποδεχθούμε την απάντηση του Κορνήλιου Καστοριάδη (2000: 151) πως «ο άνθρωπος είναι ψυχή, ψυχή βαθιά», τότε θα πρέπει ταυτόχρονα να παραδεχθούμε πως ο δάσκαλος είναι ένας άνθρωπος με ψυχή βαθιά. Αναγνωρίζουν αυτό το γεγονός οι διαμορφωτές εκπαιδευτικών πολιτικών, ή μήπως βλέπουν στο πρόσωπο του δασκάλου ένα απλό εκτελεστή ενός ρόλου; Το ερευνητικό αυτό ερώτημα το έχουμε απευθύνει σε τρεις δρώντες: την Κυπριακή Δημοκρατία, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Παγκόσμια Τράπεζα. την «ουσία» του ανθρώπου. Η αυθεντικότητα, η δημιουργικότητα, η αυτονομία και η αγάπη για τα παιδιά συνιστούν έννοιες που μας παραπέμπουν στην ανθρωπινότητα του δασκάλου. Οι δύο έννοιες, του αποτελεσματικού και του γνωστικού εργαλειακού τεχνοκράτη δύνανται να μας παραπέμπουν στη μηχανοποίηση του δασκάλου. Η σύγκριση των αναδυόμενων ταυτοτήτων δείχνει ότι και οι τρεις δρώντες ταυτίζονται όσον αφορά στην απάντηση του ερευνητικού ερωτήματος, αφού φαίνεται ότι στο επίκεντρό τους είναι ο δάσκαλος, ως εκτελεστής ενός ρόλου, και όχι ο όλος άνθρωπος, ως ουσία. Από τη στιγμή δε που ο πρωταρχικός ρόλος της εκπαίδευσης και για τους τρεις δρώντες είναι να δημιουργήσει τον υψηλά εξειδικευμένο εργάτη για να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη, το νόημα της έννοιας «άνθρωπος» αναδύεται κάθετα από τον χώρο της οικονομίας, ενώ παράλληλα, με την κάθετη εστίαση στη διάνοια, ο άνθρωπος παρουσιάζεται αποκομμένος από τη σφαίρα του συναισθήματος. Το γεγονός αυτό δημιουργεί μια εννοιολογική συρρίκνωση, μια ελλειπτικότητα της ανθρώπινης φιγούρας. Ο άνθρωπος αναδύεται μισο-άνθρωπος (semi-human), πράγμα που συνεπάγεται ότι ο δάσκαλος είναι μισο-ανθρώπινος. Παρόλο που η κάθε μια από τις αναδυόμενες ταυτότητες δασκάλου μπορεί να ερμηνευτεί και να αιτιολογηθεί στη βάση του συγκειμένου του κάθε δρώντα, υιοθετούμε μια ευρύτερη κοινωνιολογική ερμηνεία, τοποθετώντας και ερμηνεύοντας αυτά τα πορτραίτα ταυτοτήτων των τριών δρώντων κάτω από το πρίσμα δύο ευρύτερων κοινών πλαισίων: αυτό της νεωτερικότητας και της Δυτικής καπιταλιστικής κοινωνίας. Θεωρούμε πως στον λόγο των διαμορφωτών εκπαιδευτικών πολιτικών των τριών δρώντων αποτυπώνονται χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας όπως και οι αξίες της Δυτικής καπιταλιστικής κοινωνίας. Στο πλαίσιο του καπιταλισμού η διδασκαλία δεν συνιστά πάρα μόνο μια εργασία που πρέπει να εκτελείται αποτελεσματικά – η έννοια της αποτελεσματικότητας εξυμνείται ιδιαίτερα από το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγή.

From east to west, the construction of teacher’s identity is found at the centre of the of educational policy makers for centuries now. The aim of nation-states has always been the construction of the “ideal”, “good” teacher, who would effectively serve the aims the state set, with primary and steady aim that of the construction of the identity of the ideal person-citizen. This comparative research work has at its centre the construction of teacher’s identity, through discourse analysis of texts of educational policies. Ιt is important to be said that through this analysis we are not seeking simply the characteristics of the “good” teacher, but set and research a deeper and at the same time important issue, whether the educational policy makers recognize in the face of the teacher the man as a whole. Behind our investigation, essentially lies a philosophical question: “what is man?” for the educational policy makers? If we accept the reply of Kornilios Kastoriades (2000: 151) that “man is soul, deep soul”, then we simultaneously need to accept that a teacher is a man with deep soul. Do the educational policy makers recognize this fact, or perhaps see in the face of the teacher a mere executor of a role? This research question we have addressed it to three actors: the Republic of Cyprus, the European Union and the World Bank. Authenticity, creativity, autonomy and with love for children constitute terms that refer us to the humanity of the teacher. The two terms, of effective and rational instrumental technician may refer us to mechanization of the teacher. Comparing the identities that surface, reveals that the answer of three actors to our research question is identical, since at their centre is the teacher, as executor of a role, and not the whole man, as substance. From the moment that the primary role of education for the three actors is to create the highly-skilled worker, so as to contribute to the economic development, the meaning of the term “man” arises strickly from the sphere of the economy, whilst simultaneously with the strict focus on the mind, man appears cut off from the sphere of emotions. This fact creates a shrinkage of meaning, an elliptic human figure. Man surfaces as semi-human, which consequently lead us to the fact that the teacher is semi-human. Although each of identities that surfaces can be interpreted and be justified based on the local context of each actor, we adopt a wider social interpretation, placing and interpreting these portraits of identities of the three actors under the prism of two wider common frameworks: that of modernity and that of Western capitalist society. We consider that in the discourse of the educational policy makers of the three actors are captured characteristics of modernity, so are the values of Western capitalist society. Under the framework of capitalism, teaching constitutes simply a work that has to be executed effectively – the term of effectiveness is particularly praised by the capitalist system of production.