Νικόλαος Καταλάνος: Δράση, παρεμβάσεις και ιδεολογικές προσεγγίσεις στη διάρκεια παραμονής του στην Κύπρο (1893-1921)

Abstract

Η παρούσα διατριβή καταπιάνεται με τη ζωή, τη δράση, τις δημόσιες παρεμβάσεις – συγκρούσεις και τις ιδεολογικές θεωρήσεις του Νικόλαου Καταλάνου, Μανιάτη καθηγητή φυσικο-μαθηματικών και δημοσιογράφου, ο οποίος έζησε στην Κύπρο την περίοδο 1893-1921. Ο βασικός στόχος της έρευνας ήταν διττός: Αφενός η εμβάθυνση και καλύτερη κατανόηση της κυπριακής ιστορίας, και αφετέρου η παρουσίαση των κοινωνικο-πολιτισμικών δραστηριοτήτων και των ιδεολογικών ζυμώσεων της συγκεκριμένης εποχής. Τα πιο πάνω θεωρήθηκε ότι μπορούν να ερευνηθούν με άξονα τη δράση του Ν. Καταλάνου, πρωταγωνιστή των κυπριακών εξελίξεων για πολλά χρόνια.

Στο πλαίσιο της έρευνας αξιοποιήθηκαν πολλές πρωτογενείς πηγές που εντοπίστηκαν σε διάφορα αρχεία. Ενδεικτικά σημειώνουμε ότι μεγάλο μέρος του υλικού αντλήθηκε από το Κρατικό Αρχείο Κύπρου, το Αρχείο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, τα Βρετανικά Αρχεία και το Αρχείο Εφορείας Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Λευκωσίας.

Η διατριβή χωρίστηκε σε δύο κύριες ενότητες, με έμφαση στο ιστοριογραφικό και θεωρητικό κομμάτι αντιστοίχως. Ο θεματικός διαχωρισμός αφορούσε αφενός στον ρόλο που έπαιξε ο Ν. Καταλάνος στα σημαντικότερα ζητήματα της περιόδου (για τα οποία αναλύονται οι θέσεις, οι παρεμβάσεις και η επίδρασή του), ενώ στη συνέχεια έγινε προσπάθεια να σχηματοποιηθούν και να αναπτυχθούν οι θεωρίες και οι ιδέες που εξέφραζε κατά καιρούς, κυρίως μέσω των εντύπων που διηύθυνε.

Στην εργασία παρουσιάζεται ο συνειδητός εθνικός προσανατολισμός των δραστηριοτήτων και εγχειρημάτων του Ν. Καταλάνου, ο οποίος ανέπτυξε δράση λαϊκού διανοουμένου και επιχείρησε να πετύχει την εθνική, κοινωνική και πολιτισμική αναμόρφωση της κυπριακής κοινωνίας. Επιπλέον, η παρουσίαση των συγκρούσεών του με επιφανείς προσωπικότητες της εποχής (καθώς και της ανά περιόδους αντιπαλότητάς του με το τουρκικό στοιχείο του νησιού) επιτρέπει την άντληση πληροφοριών για τα βασικά ζητήματα που απασχολούσαν τον πληθυσμό, για τις τάσεις και για τα όρια ανοχής της κοινωνίας και των θεσμών.

Περαιτέρω, επιχειρείται η ανάδειξη διάφορων ιδεών, θεωριών και σχημάτων που συνδέονται με τη δράση και τη ρητορική του, προκειμένου να ενταχθούν η σκέψη του και η μεθοδολογία που (ίσως ακουσίως) χρησιμοποιεί σε ένα θεωρητικό πλαίσιο και να γίνουν ευκολότερα κατανοητές. Εξετάζεται η προσέγγισή του σε σχέση με βασικά ιδεολογικά ζητήματα της περιόδου και παρουσιάζονται οι απόψεις που εξέφρασε σχετικά με έννοιες, ιδέες, φαινόμενα, θεσμούς και κοινωνικά συστήματα. Ακολούθως, με οδηγό τις θεωρίες του κοινωνιολόγου Anthony D. Smith για τη σχολή του ιστορικού εθνοσυμβολισμού [historical ethno-symbolism] ανιχνεύεται και επιχειρείται η ερμηνεία της εκ μέρους του Ν. Καταλάνου χρήσης του ιστορικού παρελθόντος (με έμφαση στην εικόνα των προγόνων, στους μύθους και στα σύμβολα). Αναλύεται, επιπλέον, η εικόνα του Άλλου στα κείμενά του, μέσω της οποίας προβάλλονται (στη βάση ετεροπροσδιορισμού) τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ελληνικής ταυτότητας και γίνονται συγκρίσεις με σκοπό την εθνική πρόοδο.

Η εργασία ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της απήχησης της ζωής, του έργου και των απόψεων του Ν. Καταλάνου, κυρίως στις δεκαετίες μετά τον θάνατό του, προκειμένου να αναδειχθεί το εύρος της επίδρασής του στην κοινωνία και στις εξελίξεις της εποχής. Παράλληλα, μέσω της εν λόγω παρουσίασης, φανερώνεται το εύλογο της προσέγγισής του ως ηγετικής φυσιογνωμίας του εθνικού κινήματος των Ελλήνων της Κύπρου. Βάσει της προσέγγισης αυτής δικαιολογείται η προκείμενη που τέθηκε στους στόχους της εργασίας: ότι, δηλαδή, η μελέτη του βίου του συντείνει στην καλύτερη κατανόηση του πολιτικού, κοινωνικού και πολιτισμικού πλαισίου της κυπριακής κοινωνίας των τελών του 19ου και αρχών του 20ού αιώνα.

This doctoral study focuses on the life, activities, public interventions and ideology of Nicolaos Katalanos, a mathematics teacher and journalist born in Mani Peninsula of Greece, who lived in Cyprus during 1893-1921. The study aims to offer a comprehensive understanding of the Cypriot history, and to present the socio-political developments and the ideological interactions of the specific period. The afore-mentioned objectives can be accomplished by having Katalanos, a prominent figure of the era, as the epicenter of the research.

Special attention has been given to the assessment of primary resources, which include the Cyprus State Archives, the Archive of the Holy Archbishopric of Cyprus, the Diplomatic and Historical Archives of the Ministry of Foreign Affairs of the Hellenic Republic, the British National Archives and the Nicosia Greek Schools Board of Governors Archives.

The dissertation is divided in two main sections. The first section depicts Katalanos’ involvement in the principal affairs of the period, providing an analysis of his views, interference and influence. The subsequent section focuses on his theories and ideas as expressed mainly in the newspapers under his direction.

The research highlights Katalanos’ actions and endeavors undertaken in order to achieve the national, social and cultural reformation of the Cypriot society. Furthermore, it accentuates on the antagonism between Katalanos and his political adversaries (as well as on his occasional animosity towards the Turkish Cypriots) serving as a basis for drawing conclusions vis-à-vis the main concerns, the dominant trends, and the social and institutional moral limits of the time.

Moreover, Katalanos’ ideas, theories and motives are documented, in order for his beliefs and methodology to be placed coherently in a framework. The dissertation examines his perception regarding the predominant ideological matters of the time and illustrates his perspective in relation to various concepts, ideas, phenomena, institutions and social systems. Further, via Anthony D. Smith’s scheme of historical ethno-symbolism, the dissertation analyzes Katalanos’ utilization of the historical past (emphasizing on the concept of ancestors, myths and symbols). In addition, the study provides an evaluation of his opinions regarding the “Other”. The opinions expressed in this context served to specify the characteristics of the Greek identity and to indicate the path for national advancement.

The doctoral research concludes by examining the influence of Katalanos upon the Cypriot society, especially in the decades following his death. The purpose of the specific approach is to legitimize the major premise of the study’s objective; namely, that through the examination of Katalanos’ life and ideas (as a leading figure of the Greek Cypriots’ national movement), light can be shed and new perspectives can be developed regarding the political, social and cultural context of the Cypriot society of the late 19th – early 20th century.