Στερεότυπα και δείκτες συγκρότησης του "άλλου" στον λόγο παιδιών προσχολικής ηλικίας

Abstract

Η παρούσα διατριβή διερευνά την πιθανή ύπαρξη στερεοτύπων και προκαταλήψεων στον λόγο έντεκα παιδιών προσχολικής ηλικίας, που φοιτούν στην προδημοτική τάξη δημόσιου νηπιαγωγείου στη Λευκωσία. Συγκεκριμένα εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά συγκροτούν τον «άλλο» μέσα από τον λόγο τους, και διερευνώνται και περιγράφονται οι δείκτες με τους οποίους κατηγοριοποιούν τα άτομα εκτός της δικής τους ομάδας. Παράλληλα εξετάζεται η πιθανή ύπαρξη στερεοτύπων σε αυτή την κατηγοριοποίηση, και οι αξιολογικές και συναισθηματικές στάσεις των παιδιών σε σχέση με τα στερεότυπα αυτά. H διατριβή εξετάζει αυτά τα ερευνητικά ερωτήματα τόσο μέσα από τον λόγο, όσο και μέσα από τις πρακτικές των συμμετεχόντων/ουσών. Για τη συλλογή δεδομένων ακολουθήθηκε ο σχεδιασμός ποιοτικής νατουραλιστικής έρευνας. Το κύριο εργαλείο συλλογής δεδομένων ήταν οι ημι-δομημένες πολυμεσικές συνεντεύξεις οι οποίες ήταν και ατομικές και σε ομάδες εστίασης. Συμπληρωματικά, χρησιμοποιήθηκαν επίσης, οι σημειώσεις πεδίου σε μορφή ημερολογίου τάξης. Οι συμμετέχοντες/ουσες επιλέγηκαν με τη μορφή βολικής δειγματοληψίας, αφού αποτελούσαν μέρος της τάξης, όπου η ερευνήτρια εργαζόταν ως υπεύθυνη εκπαιδευτικός. Η ερευνητική διαδικασία διήρκησε ένα χρόνο, όλη τη σχολική χρονιά 2020-2021. Η έρευνα κατέδειξε ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν ήδη κατασκευάσει κατά την ηλικία 5-6 χρόνων, στερεότυπα στη συγκρότηση του «άλλου» μέσα από τον λόγο τους. Οι δείκτες με τους οποίους τα παιδιά συγκροτούν τον «άλλο» μέσα από τον λόγο τους διακρίνονται σε χαρακτηριστικά εξωτερικής εμφάνισης και σε κοινωνικά χαρακτηριστικά. Στα χαρακτηριστικά εξωτερικής εμφάνισης εντοπίστηκαν συγκεκριμένα το χρώμα στο δέρμα, το σχήμα ματιών και η ενδυμασία των ανθρώπων. Στα κοινωνικά χαρακτηριστικά συγκαταλέχθηκαν ο γλωσσικός κώδικας επικοινωνίας, το μορφωτικό επίπεδο, η επαγγελματική δραστηριοποίηση και οι λόγοι που οδηγούν τους ανθρώπους σε μετανάστευση. Όσον αφορά το στάδιο συναισθηματικής φόρτισης ή αξιολόγησης, τα στερεότυπα στη συγκρότηση του «άλλου» από τα παιδιά λαμβάνουν ως επί τω πλείστο αρνητική αξιολόγηση. Ο «άλλος» αναπαρίσταται με διαφορετικό χρώμα δέρματος και σχήμα ματιών από τη συλλογική ομάδα, η ενδυμασία του χαρακτηρίζεται φτωχική, παρουσιάζει συχνά παραβατική συμπεριφορά, προέρχεται από χαμηλό μορφωτικό και κοινωνικό οικονομικό επίπεδο και κατάγεται από χώρες όπου επικρατεί φτώχεια, μιζέρια και κακουχία. Αυτοί είναι και οι λόγοι που οι «άλλοι» συχνά αναγκάζονται να μετακινηθούν στη χώρα της συλλογικής ομάδας που φέρει άκρως αντίθετη και θετικά κατασκευασμένη εικόνα. Ιδιαίτερη σημασία παρατηρείται στην αναπαράσταση της τουρκικής ταυτότητας, η οποία συνοδεύεται από εχθρικές αναπαραστάσεις και αισθήματα από τα παιδιά.

The current thesis investigates possible ethnic and racial stereotypes among preschool children, in a pre-primary class of a public kindergarten in Nicosia, Cyprus. Specifically, it examines, the way in which children construct the "other", in their discourse and communicative daily practices along with the markers with which this process of categorization and stereotyping takes place. A special focus is placed on the way these markers construct a sense of in-group and out-group categorization. At the same time, the children’s emotional and evaluative stance is examined, towards the constructed “other”. The methodology adopted is qualitative naturalistic research. The main data collection method is the semi-structured multimedia interview which was conducted on a one-to-one and on a focus group basis. In addition, naturalistic observations from the children’s daily practices in and out of class were noted, in the researcher’s diary. The participants of the study were 11 preschool children and they were chosen based on the idea of convenience sampling, since they were students in the class where the researcher worked as a teacher. The research process lasted one year (2020-2021), during which the researcher conducted the interviews, supported by photos from the local and global context, which represent scenes of everyday people of racial diversity. At the same time, critical incidents were noted in the researcher’s diary from the day-to-day practices and interaction of the children. The results showed that preschool children (5-6 years) have already shaped stereotypes in the construction of the "other" in their discourse and practices. The markers with which the children constitute the “other” are grouped into external characteristics and social characteristics. In the external characteristics, the color of the skin, the shape of the eyes and their clothing were specifically identified. The social characteristics included the language code of communication, the educational level, the professional activity and the reasons that lead people to immigrate. Regarding emotional evaluation, the "other" is represented with a different skin color and eye shape from the collective group, their clothing is characterized as poor, they often exhibit delinquent behavior, they come from a low educational and socio economic level and lived in countries where poverty, misery and hardship prevail. These are also the reasons that the "others" are often forced to move to the country of the collective group, which carries an extremely opposite and positively constructed image. Particular importance is observed in the representation of the Turkish identity, which is accompanied by hostile representations and feelings from the children.