Ρόδος, Κύπρος, Αλεξάνδρεια. Το γεωπολιτικό τρίγωνο κατά τη βασιλεία των τεσσάρων πρώτων Πτολεμαίων έως και την Ροδιακή έκκληση στη Ρώμη για βοήθεια κατά του Φιλίππου

Abstract

Αντικείμενο του παρόντος πονήματος είναι η εξέταση του γεωπολιτικού τριγώνου της Ρόδου, της Κύπρου και της Αλεξάνδρειας κατά τη διάρκεια της βασιλείας των τεσσάρων πρώτων Πτολεμαίων. Πρόκειται για μια περίοδο 119 ετών, εντός της οποίας τα τρία εξεταζόμενα σημεία αναφοράς ανέπτυξαν πλήθος σχέσεων. Οι σχέσεις Ρόδου και Πτολεμαίων και η εκτεταμένη εμπορική τους συνεργασία έχει απασχολήσει τόσο την αρχαία γραμματεία όσο και τη σύγχρονη έρευνα ποικιλοτρόπως. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι να συνεισφέρει σε αυτή την συζήτηση εστιάζοντας στην γεωπολιτική διάσταση αυτής της σχέσης. Διερευνώνται, δηλαδή, οι γεωγραφικές, γεωοικονομικές και δημογραφικές παράμετροι που καθόρισαν το πλαίσιο της γεωπολιτικής αλληλεπίδρασης των δύο δυνάμεων. Αξιοποιούνται, κατά αυτόν το τρόπο, τα 119 έτη παράλληλης ιστορίας των δύο για να καταδειχθεί η θεμελιακή σχέση γεωγραφικών παραγόντων και πολιτικής. Η Κύπρος, αν και δεν συνιστά ανεξάρτητη γεωπολιτική ενότητα εκείνα τα χρόνια, αξιοποιείται ως τρίτο σημείο εστίασης εξαιτίας των γεωγραφικών της ιδιαιτεροτήτων. Οι γεωπολιτικές σχέσεις Ρόδου και Αλεξανδρείας δεν μπορούν να ερμηνευτούν ικανοποιητικά χωρίς την Κύπρο και η κατανόηση της χρησιμότητας της Κύπρου για τους Πτολεμαίους είναι ελλιπής αν γίνει ανεξάρτητα από τις σχέσεις Ρόδου και Αλεξανδρείας. Το γεωπολιτικό αυτό τρίγωνο αναδεικνύεται μέσα από την τριμερή διάρθρωση της εργασίας. Στο πρώτο κεφάλαιο αξιοποιούνται η αρχαία γραμματεία και οι περιβαλλοντικές επιστήμες για να αναλυθούν σε βάθος όλες οι σχετικές γεωγραφικές παραμέτροι. Αναλύονται διεξοδικά η γεωγραφική θέση και οι γεωοικονομικές δυνατότητες καθενός από τα τρία σημεία αναφοράς, καθώς και το ευρύτερο πλαίσιο κατανόησης του κόσμου και των ναυτικών ταξιδιών κατά την ελληνιστική περίοδο. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναλύονται τα ιστορικά επεισόδια μέσα από τα οποία θεμελιώνεται το γεωπολιτικό τρίγωνο Ρόδου, Κύπρου και Αλεξανδρείας. Κύρια πηγή για τα χρόνια αυτά είναι ο Διόδωρος Σικελιώτης και πρωταγωνιστής της διήγησης είναι ο Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ, ο οποίος καταλαμβάνει την Κύπρο, αξιοποιεί την Αλεξάνδρεια ως έδρα του βασιλείου του και αναπτύσσει στενούς εμπορικούς δεσμούς με την Ροδιακή πολιτεία. Στο τρίτο κεφάλαιο παρακολουθείται η εξέλιξη του γεωπολιτικού τριγώνου μέσα από την παράλληλη ιστορία της Ροδιακής πολιτείας και του Πτολεμαϊκού βασιλείου. Για αυτό τον σκοπό αξιοποιείται ο Πολύβιος και πλήθος άλλων ιστοριογραφικών, επιγραφικών, παπυρολογικών και λοιπών πηγών. Η εξιστόρηση ολοκληρώνεται με τον θάνατο του Πτολεμαίου Δ΄ Φιλοπάτορα και την ροδιακή έκκληση στη Ρώμη για βοήθεια κατά του Φιλίππου στα τέλη του 3ου αιώνα. Σε αυτό το διάστημα η Ρόδος και το Πτολεμαϊκό βασίλειο συγκρούονται σε μια περίσταση αλλά συμφιλιώνονται και διατηρούν αδιάκοπα την αμοιβαία επωφελή τους εμπορική σχέση. Τόσο η στενή εμπορική σχέση Ρόδου και Αλεξανδρείας, όσο και ο διαρκής πτολεμαϊκός έλεγχος της Κύπρου ερμηνεύονται μέσα από τον γεωγραφικό παράγοντα καθώς τα δύο νησιά συνιστούσαν απαραίτητους σταθμούς για κάθε επιχειρούμενο ναυτικό ταξίδι από την Αλεξάνδρεια προς τα βορειοδυτικά. Η εξαγωγή σιτηρών ήταν η κύρια πλουτοπαραγωγική δραστηριότητα των Πτολεμαίων και τα δύο νησιά ήταν η πιο σημαντικοί κρίκοι για την επικοινωνία με τις αγορές του Αιγαίου. Αυτή η γεωπολιτική πραγματικότητα συνιστούσε τον πυρήνα του γεωπολιτικού τριγώνου Ρόδου, Κύπρου και Αλεξανδρείας.