Ανδρέας Παπανδρέου και Κυπριακό (1981-1985)

Abstract

Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία αποτελεί μια προσπάθεια συστηματικής προσέγγισης και ανάλυσης της εμπλοκής του Ανδρέα Παπανδρέου, πρωθυπουργού της Ελλάδας κατά την περίοδο 1981-1985, στο Κυπριακό ζήτημα και μελέτης συγκεκριμένων πτυχών που άπτονται της εμπλοκής του. Στόχος της εργασίας είναι η εξέταση των θέσεων και των χειρισμών του Ανδρέα Παπανδρέου στο Κυπριακό ζήτημα κατά την περίοδο 1981-1985. Ουσιαστικά, στην εργασία τέθηκαν υπό μελέτη σε ξεχωριστές θεματικές ενότητες οι θέσεις και η στρατηγική του Παπανδρέου σχετικά με το Κυπριακό, ενώ υπό αυτό το πρίσμα εξετάστηκαν οι σχέσεις του Παπανδρέου με την κυπριακή κυβέρνηση και τα πολιτικά δρώμενα στο εσωτερικό της Κύπρου. Έγινε προσπάθεια να αναλυθεί η στάση στο Κυπριακό εντός του πλαισίου της ελληνικής πολιτικής σκηνής και η διαμόρφωση της στάσης του σε σχέση με τις εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά την συγκεκριμένη περίοδο αλλά και σε σχέση με τον διεθνή παράγοντα. Σε ό,τι αφορά την μεθοδολογία, η παρούσα μελέτη εξετάζει συγκεκριμένες μόνο πτυχές της εμπλοκής του Παπανδρέου στο Κυπριακό ζήτημα. Οι πτυχές αυτές εξετάστηκαν σε θεματικές ενότητες. Συμπερασματικά, παρατηρήθηκε ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου παρέθεσε μία νέα προσέγγιση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και στο Κυπριακό ζήτημα. Απέρριψε ως αντιπολίτευση το πλαίσιο λύσης της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας και τον διακοινοτικό διάλογο. Το πλαίσιο και η μέθοδος όμως δεν εξουδετερώθηκαν όταν ανήλθε στην εξουσία, πράγμα το οποίο καταδεικνύει κάποια διάσταση ανάμεσα σε ρητορεία και πράξη. Βέβαια, αρκετές από τις βασικές αρχές και τους βασικούς διακηρυγμένους στόχους του ΠΑΣΟΚ συμπίπτουν με τους χειρισμούς σε πρακτικό επίπεδο, έστω και αν δεν υφίσταται συνεπής στάση. Κεντρικός άξονας στην πολιτικής του στο Κυπριακό αποτέλεσε το «Δόγμα της συμπαράταξης», που είχε ως χαρακτηριστικό γνώρισμα τις προσπάθειες της Ελλάδας για διεθνοποίηση. Για συγκεκριμένους λόγους, ορισμένοι από τους οποίους δεν συνδέονται άμεσα με τις επιλογές της ελληνικής κυβέρνησης αλλά με τις πολιτικές πραγματικότητες στο εσωτερικό της ΚΔ, το Δόγμα εν πολλοίς απέτυχε στις επιμέρους πτυχές του. Θεματική της εργασίας αποτέλεσε η επίσκεψγ του Παπανδρέου στην Κύπρο τον Φεβρουάριο του 1982. Με την επίσκεψη του αυτή, συνέβαλε στην αναπτέρωση του φρονήματος των ελληνοκυπρίων και στην αποκατάσταση του αισθήματος εμπιστοσύνης προς την Ελλάδα. Ο Παπανδρέου ενεπλάκη επίσης, στα εσωτερικά πολιτικά πράγματα της Κύπρου, διαφωνώντας ανοιχτά με το «Μίνιμουμ πρόγραμμα» συνεργασίας ΔΗΚΟ-ΑΚΕΛ. Η διαφωνία αυτή προκάλεσε κρίση στις σχέσεις Αθήνας και Λευκωσίας. Σχετικά με τον «Φάκελο της Κύπρου», ο ομιλών συμπεραίνει ότι αποτέλεσε αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης και πεδίο εξωτερίκευσης του αντιαμερικανισμού που διέκρινε τον πολιτικό λόγο του Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚ. Σε ότι αφορά το πως επηρέασε το πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου τις επιλογές του Παπανδρέου, παρατηρήθηκε ότι η παραμονή στους δυτικούς θεσμούς έδωσε στην Ελλάδα τη δυνατότητα να προωθήσει τις θέσεις της στο Κυπριακό, στους θεσμούς της Δύσης και στους δυτικούς εταίρους. Η μετριοπάθεια που επέδειξε στα διμερή ελληνοαμερικανικά ζητήματα αποσκοπούσε στην εξυπηρέτηση και αυτού του στόχου. Πράγμα που αποδείχτηκε δύσκολο λόγω της προσπάθειας των ΗΠΑ να διατηρήσουν αρραγή τη Δυτική Συμμαχία εν καιρώ αναθέρμανσης του Ψυχρού Πολέμου και αναβάθμισης της Τουρκίας σε γεωπολιτικό επίπεδο. Σε ότι αφορά τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας παρατηρούμε ότι ο Παπανδρέου εξάρτησε την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων από το Κυπριακό, σε σημαντικό βαθμό, κυρίως μετά την ανακήρυξη του ψευδοκράτους τον Νοέμβριο του 1983.