Το είδος της ωδής στη νεοελληνική λογοτεχνία (από την αρχή του 19ου αιώνα εως το 1880)

Abstract

Η μελέτη του είδους της ωδής στη νεοελληνική λογοτεχνία, από τη γένεση, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, έως τη διαμόρφωσή του, γύρω στο 1880, αποτελεί το θέμα και το στόχο της διατριβής. Αντί για την επιλογή και ερμηνεία υποδειγματικών στιγμών της πορείας του είδους, προκρίθηκε, για την κατανόηση και την ερμηνεία των κειμένων, η παρακολούθησή τους μέσα από το πρίσμα της ειδολογικής προοπτικής. Επιλέγεται η ιστορική θεώρηση (λαμβάνοντας υπόψη τα ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα), η κατά το δυνατόν αντικειμενική παρακολούθηση των ειδολογικών μετασχηματισμών, καθώς και η ταξινόμηση ομοιοτήτων και ειδολογικών χαρακτηριστικών. Τα καθοριστικά επίπεδα για τη διαμόρφωση της ταυτότητας της ωδής σκιαγραφούνται με βάση τη μελέτη του Jean –Marie Schaeffer, Τι είναι λογοτεχνικό είδος;, όπου έναντι της συστηματικής ταξινόμησης των ειδών, προκρίνεται η μελέτη και ερμηνεία των τροπικοτήτων της ειδολογικότητας. Υπό τη συγκεκριμένη οπτική διακρίνονται ορισμένα πεδία (της επικοινωνιακής πράξης, της πραγματωμένης ρηματικής ενέργειας και τα εξωρηματικά, του τόπου και του χρόνου) που υποδιαιρούνται σε ειδικότερα επίπεδα. Η νεοελληνική ωδή αναφέρεται ταυτόχρονα στην επικοινωνιακή πράξη και στο διατυπωμένο, εκπεφρασμένο μήνυμα, ενώ ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζουν και τα συμφραζόμενα εμφάνισης και επανενεργοποίησης των κειμένων. Η παρακολούθηση των ειδολογικών χαρακτηριστικών είναι συνυφασμένη με τη χρονολογική παρακολούθηση των κειμένων στο πλαίσιο του είδους. Γίνεται αναδρομή στην ιστορία της ωδής από την Αναγέννηση έως το τέλος του 18ου αιώνα και εξετάζεται η αντιμετώπισή της σε μελέτες Ποιητικής. Η γένεση του νεοελληνικού είδους τοποθετείται πριν από την Επανάσταση του 1821 με κυρίαρχη την προσωπογραφική εκδοχή. Στη διάρκεια της Επανάστασης οι ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες επηρεάζουν τα ειδολογικά χαρακτηριστικά, ενώ οι ωδές του Κάλβου και του Σολωμού προσδίδουν λογοτεχνική διάσταση στο είδος. Η τύχη της ωδής στη μετεπαναστατική Ελλάδα επηρεάζεται αρχικά από την άφιξη του Όθωνα, με αντιπροσωπευτικό παράδειγμα τις ωδές του Παναγιώτη Σούτσου, ενώ στη δεκαετία του 1840 από τον αθηναϊκό Ρομαντισμό και το Μεγαλοϊδεατισμό. Οι Πανεπιστημιακοί Ποιητικοί Διαγωνισμοί ανακόπτουν τη ρομαντική στροφή της ωδής που ανακτά τα πανηγυρικά χαρακτηριστικά της. Στα Επτάνησα ωστόσο, με αφορμή το θάνατο του Σολωμού παγιώνεται η ελεγειακή ωδή. Ελεγειακά χαρακτηριστικά έχουν και ωδές του αθηναϊκού κέντρου γύρω στο 1860. Από το 1870 έρχονται στην επικαιρότητα παλαιότερες ωδές, αλλά και μεταφρασμένες από τα αρχαία ελληνικά και από σύγχρονες γλώσσες. Αντίθετα οι πρωτότυπες ωδές υποχωρούν ολοκληρώνοντας τον κύκλο της διαμόρφωσης του είδους. Ακολουθώντας την πορεία της ωδής καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα είδος με εξάρσεις και υποχωρήσεις, αλλά και διαρκείς μετασχηματισμούς. Σε αυτούς συμβάλλει, μεταξύ άλλων, και η επαφή με άλλα είδη, εφόσον στα περισσότερα στάδια της παρουσίας της, η ωδή δεν συνιστά αμιγές είδος. Η συνύπαρξη με άλλα είδη συμβάλλει στην κατανόηση της, αφού τελικά η ωδή δεν είναι είδος ακραιφνές και μονοσήμαντο, αλλά αντίθετα άμεσα συνδεδεμένο με ποικίλες συναρτήσεις, κοινωνικές και λογοτεχνικές, καθοριστικές της ειδολογικής ταυτότητάς της.

The subject of thesis is the study of ode as literary genre in Modern Greek Literature from its beginning, before Greek Revolution, to its configuration, in the 1880s. In place of the selection and interpretation of exemplary texts, we chose to examine, to understand and to interpret them in the context of the genre. We have selected the historical overview, the objective monitoring of transformations and the classification of similarities and features of the genre. The defining levels in shaping the identity of ode are based on the study of Jean-Marie Schaeffer, What is a literary genre?. In this study, instead of a systematic classification of genres, are chosen the description and the interpretation of modalities of genericity. In this thesis we follow the chronological monitoring of texts within the genre. We trace the history of the ode from the Renaissance to the late 18th century. The genesis of Modern Greek ode is placed before Greek Revolution; the prosopographical version is predominant. During the Revolution, the historical and social conditions affect the features of ode. Andreas Calvos and Dionysios Solomos give literary dimension to the genre. After the Revolution the ode is influenced by the arrival of king Otto. A representative example is the odes of Panagiotis Soutsos. In the 1840s, is influenced by the Athenian Romanticism, but the Poetical Competitions inhibit its romantic turn. In the Ionian Islands, however, on the occasion of the death of Solomos, the elegiac ode is dominated. The elegiac version of ode is common in Athens in the 1860s. In the 1870s are published earlier odes and odes translated from ancient Greek and modern languages. Following its course we conclude that ode is a genre with variations and concessions, and with continuous transformations. At several stages of its presence the ode is not a pure genre, but it is coming into contact with others. The coexistence with other genres contributes to the understanding, since ultimately, the ode is not a clear and unambiguous genre, but instead it is directly connected with social and literary functions, which determine its identity as a genre.