The holy double : identity, desire and holiness in Byzantine passions and lives of couples

Abstract

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να εξετάσει ζεύγη αγίων, όπως αυτά εμφανίζονται σε Βυζαντινά Μαρτύρια και Βίους από τον πέμπτο μέχρι και τον ενδέκατο αιώνα. Ο όρος “ζεύγος” περιγράφει δύο πρωταγωνιστές, έναν άνδρα και μία γυναίκα, των οποίων η αλληλεπίδραση είναι λειτουργικής σημασίας για τη διαμόρφωση της ταυτότητας του “άγιου”. Λαμβάνοντας ως αφετηρία το γεγονός ότι μέχρι το παρόν στάδιο δεν έχει επιχειρηθεί μια εις βάθος μελέτη της αλληλεπίδρασης των πρωταγωνιστών Βυζαντινών αγιολογικών κειμένων, το κύριο επιχείρημα της παρούσας διατριβής είναι ότι η κατανόηση των υπό εξέταση Μαρτυρίων και Βίων μπορεί να εμπλουτιστεί αν εξετάσουμε τους άγιους πρωταγωνιστές ως ζεύγη. Το σώμα της εργασίας αυτής αποτελείται από δεκατέσσερα Μαρτύρια και Βίους, τα οποία μπορούν να διαιρεθούν σε τρεις κατηγορίες με βάση τον τύπο σχέσης που παρουσιάζουν: άγνωστοι που συναντώνται σε κάποιο σημείο της αφήγησης, μητέρες και γιοι, και σύζυγοι. Η δομή της εργασίας είναι βασισμένη στις προαναφερθείσες κατηγορίες. Χωρίζεται σε τρία κεφάλαια, το καθένα από τα οποία εξετάζει έναν διαφορετικό τύπο σχέσεων. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιείται για την προσέγγιση των κειμένων είναι συγκριτική, επιδιώκοντας να φέρει τα κείμενα που αποτελούν κάθε κατηγορία, καθώς και τις κατηγορίες μεταξύ τους σε έναν εποικοδομητικό διάλογο. Για την ερμηνεία των τριών τύπων σχέσεων χρησιμοποιούνται ιδέες βασισμένες στην ψυχαναλυτική σκέψη του Jacques Lacan, καθώς και στη θεωρία της Judith Butler αναφορικά με το κοινωνικό φύλο. Οι καινοτόμες πτυχές της διατριβής είναι οι εξής: α) η συγκριτική λογοτεχνική εξέταση κειμένων που είτε δεν έχουν μέχρι σήμερα τύχει ερμηνείας, είτε δεν έχουν εξεταστεί συνδυαστικά, β) η εισαγωγή του όρου “ζεύγος” στο κριτικό λεξιλόγιο της Βυζαντινολογίας, και γ) η χρήση της ψυχανάλυσης και των σπουδών φύλου ως ερμηνευτικών μεθόδων. Το πρώτο κεφάλαιο εξετάζει πρωταγωνιστές που συναντώνται σε κάποιο σημείο της αφήγησης. Η συνάντησή τους είναι καθοριστική στη διαμόρφωση της ταυτότητας του “άγιου”, η οποία βασίζεται στη διάκριση διαφορετικών επιπέδων όρασης και ακοής. Tο δεύτερο κεφάλαιο χρησιμοποιεί τη θεωρία του Lacan για τη συγγένεια και εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνεται ο δεσμός μητέρας-γιου σε σχέση με θέματα όπως το κοινωνικό φύλο και ο βαθμός αγιότητας. Το τρίτο κεφάλαιο χρησιμοποιεί τη σκέψη του Lacan σε σχέση με τις θεωρίες της Butler για την διαμόρφωση του φύλου και της συγγένειας ως αναπαράστασης, για να ερμηνεύσει τους τρόπους με τους οποίους σκηνοθετείται η συζυγική αλληλεπίδραση.

The aim of the present thesis is to examine holy couples as they appear in Byzantine Greek Passions and Lives from the fifth to the eleventh century. The term “couple” describes two protagonists, a male and a female one, whose interaction is instrumental in the construction of their holy identity. Taking its cue from the fact that so far no substantial examination of the protagonists’ interrelationships in Byzantine hagiography has been pursued, the main argument of this thesis is that our understanding of the Passions and Lives in question could be enriched if we approach the holy protagonists as couples. The corpus of this study consists of fourteen Passions and Lives, divided into three categories based on the type of relationship the texts portray: strangers who come together, mothers and sons, and spouses. The structure of the thesis is based on the aforementioned categories. It is divided into three chapters, each undertaking the investigation of a different type of coupled relationships. The methodology used to approach the narratives is comparative in nature, initiating a constructive dialogue between the texts which constitute each category, and between the categories between them. In order to examine these relationships, concepts drawn from the psychoanalytic thinking of Jacques Lacan and the theory of Judith Butler concerning gender have been applied. The novel aspects of the thesis are: a) the comparative literary examination of texts that have not been approached before, or have not been examined together, b) the establishment of the concept of the couple in the critical vocabulary of Byzantine scholarship and c) the use of psychoanalysis and gender studies as reading practices. Chapter One undertakes the investigation of two protagonists who meet each other at a certain narrative point. This encounter is crucial for their formation of their holy identity, which is based on the distinction between different levels of vision and hearing. Chapter Two employs Lacan’s theoretical elaboration of kinship and examines the ways the mother-son bond is formed in relation to issues such as gender and degree of holiness. Combined with Lacan’s thinking, Butler’s notions of gender and kinship performativity are used in Chapter Three to approach the ways in which the spousal interaction is staged.