Σχολική βία και επιθετικότητα: οι εκπαιδευτικοί ως θύματα βίας στη δημόσια μέση εκπαίδευση της Κύπρου

Abstract

Η παρούσα διατριβή μελετά το φαινόμενο της βίας στο σχολείο με ιδιαίτερη αναφορά στις μορφές βίας ενάντια στους εκπαιδευτικούς της δημόσιας μέσης εκπαίδευσης στην Κύπρο. Μετά την εξέταση των λόγων και παραγόντων που συνεργούν στην εμφάνιση της βίας και επιθετικότητας στο σχολείο, γίνεται μια διασαφήνιση ή ορισμός των τυπολογιών και μορφών της βίας που εμφανίζονται στο σχολικό χώρο με παράλληλη συζήτηση για τους σχετικούς όρους που ισχύουν στη διεθνή βιβλιογραφία. Στη συνέχεια γίνεται μια ενδελεχής αναφορά της κατάστασης της βίας και επιθετικότητας που επικρατεί στα σχολεία σε χώρες της ευρωπαϊκής ένωσης, στις Η.Π.Α. και τέλος στον κυπριακό χώρο όπως φαίνεται μέσα από διάφορες επιστημονικές έρευνες. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας τελειώνει με μια ενδελεχή ιστορική καταγραφή του ιστορικοκοινωνικού πλαισίου που αφορά τόσο το μετασχηματισμό του κοινωνικού και εκπαιδευτικού γίγνεσθαι στην Κυπριακή Δημοκρατία όσο και τις συνθήκες του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού στην Κύπρο, καταλήγοντας στην σκιαγράφηση του νομικού πλαισίου της σχέσης εκπαιδευτικού-μαθητή μέσα από τους κανονισμούς λειτουργίας των δημοσίων σχολείων μέσης εκπαίδευσης.

Η συγκεκριμένη εμπειρική μελέτη προσπαθεί να διερευνήσει μέσα από τις αντιλήψεις και εμπειρίες των εκπαιδευτικών το μέγεθος της σχολικής βίας, τις μορφές, τα μέτρα που λαμβάνουν για την προσωπική τους ασφάλεια, τις πειθαρχικές διαδικασίες και τις αιτίες που πιθανόν συνεργούν στην εμφάνιση της επιθετικής συμπεριφοράς στο κυπριακό δημόσιο σχολείο. Επίσης, γίνεται προσπάθεια για επισήμανση του βαθμού επάρκειας των εκπαιδευτικών στην αντιμετώπιση περιστατικών βίας, του βαθμού και τρόπου που επηρεάζει την εκπαιδευτική διαδικασία το εν λόγω κοινωνικό φαινόμενο και των προτεινόμενων μέτρων για πρόληψη ή αντιμετώπισή του. Τέλος, η έρευνα καταγράφει τυχόν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις σύμφωνα με διάφορες μεταβλητές όπως ο τύπος του σχολείου (γυμνάσιο, λύκειο, τεχνική σχολή), η περιοχή (αστική, αγροτική), το φύλο, η ηλικία και τα χρόνια υπηρεσίας του εκπαιδευτικού. Η έρευνα για τη διερεύνηση των πιο πάνω χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό ποσοτικής και ποιοτικής μεθοδολογίας για συγκριτική τριγωνοποίηση και διασταύρωση των αποτελεσμάτων με αυτά της διεθνούς βιβλιογραφίας. Συγκεκριμένα γίνεται μια παγκύπρια δημοσκόπηση με δείγμα εκπαιδευτικών ακολουθώντας τη μέθοδο της πολυσταδιακής στρωματοποιημένης δειγματοληψίας κατά βαθμίδα εκπαίδευσης (γυμνάσιο, λύκειο), τύπο εκπαίδευσης (μέση γενική, τεχνική), επαρχία και περιοχή για ολόκληρη την Κύπρο. Η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων γίνεται με το στατιστικό λογισμικό SPSS χρησιμοποιώντας διάφορους δείκτες περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής. Επιπρόσθετα, η έρευνα χρησιμοποιώντας μια επαγωγική μεθοδολογία, προχωρεί στην κωδικοποίηση και ανάλυση των αποτελεσμάτων από την συλλογή δεδομένων από τα πρακτικά των παιδαγωγικών συνεδριών που έγινε από τους καθηγητικούς συλλόγους για το εν λόγω πρόβλημα με εμβάθυνση στις αιτίες και στα προτεινόμενα μέτρα. Τέλος, μέσα από μια συγκριτική επισκόπηση των αποτελεσμάτων με άλλες σχετικές έρευνες και ανασκόπηση ενδεικτικών παρεμβατικών πολιτικών, η έρευνα προτείνει ένα μοντέλο παρέμβασης για πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας στο σχολείο και κατ’ επέκταση της νεανικής παραβατικότητας.

Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν ότι υπάρχει πρόβλημα βίας στα σχολεία, ιδιαίτερα όσο αφορά τη βία ενάντια στους εκπαιδευτικούς που διερευνήθηκε σε μεγάλο βαθμό. Δεν μπορούμε όμως να μιλήσουμε για αύξηση του φαινομένου αφού δεν υπάρχουν αλλά επιστημονικά εμπειρικά δεδομένα για σύγκριση. Η βία στο κυπριακό σχολείο, αν και σε διάφορες περιπτώσεις είναι σε μεγαλύτερα ποσοστά από άλλες χώρες, περιορίζεται όπως και στον υπόλοιπο ευρωπαϊκό χώρο κυρίως σε μικροπαραβάσεις που όμως επηρεάζουν την εκπαιδευτική διαδικασία σε μεγάλο βαθμό και υπάρχει άμεση ανάγκη για πρόληψη και αντιμετώπιση γιατί υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εξελιχθεί και σε ακραία παθολογικά φαινόμενα. Το παρεμβατικό μοντέλο που προτείνεται στη συγκεκριμένη διατριβή συνδυάζει εθνικές, τοπικές και ενδοσχολικές πολιτικές κατά τρόπο πολυθεματικό και πολυδιάστατο που αγγίζει όλους τους παράγοντες που συνεργούν στην εμφάνιση της επιθετικής συμπεριφοράς του μαθητή με βασικό στόχο την πρόληψη.

The present doctoral thesis investigates the phenomenon of violence in the school with particular report in the forms of violence against the teachers of public secondary education in Cyprus. After the examination of reasons and factors that affect the existance of violence and aggressiveness in the school, a clarification or definition of typologies and forms of school violence is made in a parallel discussion on the relative terms that are in effect in the international bibliography. Then, the prevailed situation of violence and aggressiveness of the schools in Europe, in U.S.A. and in Cyprus is reported as it appears through scientific research. The examination of bibliography finishes with a recording of the historical and social background that concerns the transformation of the social and educational environment in the Republic of Cyprus and the conditions of the teacher’s profession in Cyprus, leading to the shading of the legal framework of the teacher-student relation according to the formal school regulations of secondary education. The particular empirical study tries to investigate through the perceptions and experiences of teachers the size of school violence, the forms, the measures that they take for their personal safety, the disciplinary processes and the possible causes of aggressive behaviour in Cypriot public school. Also, an effort is made for pointing out the degree of efficiency of teachers in the confrontation of incidents of violence, the degree and way that this social phenomenon influences the educational process and proposed preventive measures. Finally, the research records statistically significant differences according to some variables such as the type of school (gymnasium, lyceum, technical), the region (urban, rural), the sex, the age and the years of service. This research uses a combination of quantitative and qualitative methodology for comparative trjangulation of results with those of international bibliography. Specifically, a survey is conducted for the whole teachers population, using stratified systematic sampling according to the level of education (gymnasium, lyceum), type of education (general, technical), province and area (urban, rural). Statistical analysis of survey results was carried out by using SPSS. Furthermore, through an inductive methodology the research proceeds in the coding and analysis of the data of the minutes of the plenary sessions of the school teachers associations giving a detailed and in depth picture of the perceptions of teachers about the factors and proposed measures. Finally, through a comparative review of the results with other relevant research material and examination of several intervention policies, the research proposes a model of intervention for prevention and confrontation of school violence and juvenile deliquency. The results revealed that the problem of school violence is apparent in Cyprus secondary education, particularly, as long as it concerns the violence against the teachers which was examined in a great extent. We cannot, however, speak for increase of the phenomenon because of the absence of similar comparative data. Generally speaking, the violence in Cyprus secondary education is restricted in minor incidents as in other European countries (even if some data revealed higher percentage of forms of violence than other countries). However, those minor incidents affect negatively in a great degree the educational process and there is a need for immediate prevention and confrontation to avoid the probability of development of extreme pathological phenomena. So, the proposed intervention model of this particular thesis combines national, local and in-school policies in a multi-disciplined, multilevel way taking into consideration all the factors that affect student’s aggressive behaviour in order to accomplish the main objective of prevention.