Ειδική και ενιαία εκπαίδευση στην Κύπρο : μελέτη περίπτωσης μιας σχολικής μονάδας αναφορικά με την εφαρμογή και την επιρροή της εκπαιδευτικής νομοθεσίας 113(Ι)/99 στην εκπαιδευτική πράξη

Abstract

Η ένταξη παιδιών με αναπηρία στην Κύπρο έχει θεσμοθετηθεί με τη νομοθεσία του 1999, «Περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες» Νόμο (113(Ι)/99), με κύριες πρόνοιες το δικαίωμα εκπαίδευσης στη γενική εκπαίδευση και τη λειτουργία του μηχανισμού εντόπισης, αξιολόγησης και επαναξιολόγησης των παιδιών, που τα κατηγοριοποιεί και παράλληλα εξασφαλίζει τη γονεϊκή εμπλοκή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Η εφαρμογή της νομοθεσίας είχε ως αποτέλεσμα και τη δημιουργία ειδικών μονάδων στα γενικά σχολεία, στις οποίες παιδιά με αναπηρία λαμβάνουν ατομική υποστήριξη, παράλληλα με την ένταξή τους στις γενικές τάξεις. Η παρούσα έρευνα αναλύει τις πρόνοιες της ισχύουσας νομοθεσίας και εξετάζει την εφαρμογή της μέσα από μια εις βάθος ποιοτική έρευνα ως μελέτη περίπτωσης σε ένα γενικό δημοτικό σχολείο, χρησιμοποιώντας μη συμμετοχική παρατήρηση επτά παιδιών με αναπηρία, και ημι-δομημένες συνεντεύξεις με το διευθυντή, τις ειδικές και γενικές δασκάλες, τις συνοδούς και τους γονείς των παιδιών με αναπηρία. Η ανάλυση έφερε στο φως σημαντικά θέματα αναφορικά με τις διαφορετικές απόψεις των συμμετεχόντων για την εφαρμογή της νομοθεσίας και τις έννοιες της ενιαίας εκπαίδευσης και της ένταξης, ενώ αποκάλυψε ότι οι ειδικές μονάδες λειτουργούσαν αυτόνομα στο σχολικό περιβάλλον, με ξεχωριστές δραστηριότητες, οικονομική ανεξαρτησία, και ωρολόγιο πρόγραμμα. Στις συνεδρίες των πολυθεματικών επιτροπών διαφάνηκε ο περιορισμένος ρόλος των γονέων και των γενικών δασκάλων, και η συνειδητή προσπάθεια των ‘ειδικών’ για διασφάλιση απόλυτης εξουσίας στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Τέλος, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά με αναπηρία βίωναν ποικίλες μορφές αποκλεισμού στο σχολείο σε σχέση με την πρόσβαση στο αναλυτικό πρόγραμμα και την κοινωνικοποίηση με τους συνομηλίκους τους, σε καθημερινή βάση αλλά και σε ξεχωριστές ημέρες, όπως σχολικές εκδρομές και γιορτές. Τα αποτελέσματα προβληματίζουν αναφορικά με την ακαδημαϊκή και κοινωνική πορεία των παιδιών με αναπηρία στο γενικό σχολείο, λόγω της υπερβολικά αυξημένης συχνότητας παρακολούθησης στην ειδική μονάδα, και των ποικίλων μορφών αποκλεισμού που εντοπίστηκαν. Υποδεικνύεται η επιτακτική ανάγκη για βελτίωση στην ερμηνεία και υλοποίηση του θεσμού της Ένταξης και επιστροφή στο πνεύμα του Νόμου τόσο στο συγκεκριμένο σχολείο όσο και στα γενικά σχολεία γενικότερα.

Inclusive education in Cyprus has been legislated by the 1999 law, the main provisions of which refer to the right of children with disabilities to education in mainstream education and the mechanism for their identification, evaluation and re-evaluation, which also ensures parental involvement in the decision-making processes. The implementation of the legislation also resulted in the creation of special units in mainstream schools, where children with disabilities receive individualized support, along with their inclusion into mainstream classes. This study analyzes the provisions of the existing legislation and examines its implementation through in-depth qualitative research through a case study in a mainstream primary school. The methodology included non-participatn observation of seven children with disabilities and semi-structured interviews with the head-teacher, the special and mainstream teachers, the assistant teachers and the parents of children with disabilities. Analysis of the research findings revealed significant issues refarding different views of the participants towards the implementation of the current legislation and the concepts of inclusive education and integration. It was also found that the special units operated autonomously in the school environment, as they had separate activities, economic independence and a different timetable for children with disabilities. Apart from that, the meetings of multidisciplinary committees showed the limited role of parents and mainstream teachers, due to the conscious effort of ‘professionals’ to ensure higher status in the decision making processes. Finally, it was found that children with disabilities experience various forms of exclusion at school, in relation to access to the curriculum and their socialization with children without disabilities, on an everyday basis but also during school events and excursions. The results suggest that the placement of children with disabilities in the special unit for long periods of time and the various forms of exclusion they experience, have serious implications regarding their educational and social development. Furthermore, the research findings indicate the urgent need to improve the interpretation and implementation of Inclusion, and to return to the spirit of the current legislation, both in the particular school studied, and in mainstream schools in general.