Το ζήτημα του "φόρου υποτελείας" : φορολογία και πολιτική στην πρώτη περίοδο της βρετανικής επικυριαρχίας στην Κύπρο

Abstract

Η απουσία μιας συνεκτικής μελέτης του ζητήματος του αποκαλούμενου φόρου υποτελείας της Κύπρου κατά την Αγγλοκρατία, αποτέλεσε το βασικό σκοπό της παρούσας διατριβής. Ως επί το πλείστον, οι σχετικές αναφορές σε αυτή την ιστορική περίοδο, είναι αποσπασματικές ή εξετάζονται σε ένα γενικό πλαίσιο όπου δεσπόζουν οι αφηγήσεις στην πολιτική ιστορία και δευτερευόντως στην οικονομία της Κύπρου. Ο διαφορετικός προσανατολισμός αυτών των μελετών, δεν έχει προσδώσει ιδιαίτερο βάρος σε αυτή την επιβάρυνση η οποία ουσιαστικά, αποτελούσε το κατά μέσο όρο ετήσιο κυπριακό πλεόνασμα των εσόδων έναντι των δαπανών, στα τελευταία πέντε έτη Οθωμανοκρατίας στη νήσο. Η παρούσα διατριβή εξετάζει την επίδραση της επιβάρυνσης αυτής στη προοπτική της νήσου, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της βρετανικής επικυριαρχίας, τη διαχείριση της κυπριακής οικονομίας και τις πολιτικο-οικονομικές σχέσεις της με τους Κύπριους. Η διατριβή αναδεικνύει τις βρετανικές μεθοδεύσεις που οδήγησαν στη διοίκηση και κατοχή της Κύπρου, επιτυγχάνοντας τον de facto έλεγχο του νησιού, και το γεγονός ότι η οικονομική αδυναμία της Υψηλής Πύλης επηρέασε ουσιαστικά τις διεργασίες που ολοκληρώθηκαν με τη σύναψη της Αμυντικής Συνθήκης του 1878 και όσων ακολούθησαν κατόπιν. Ιδιαίτερη ανάλυση γίνεται στο ζήτημα της δέσμευσης των εσόδων της Κύπρου για την εξυπηρέτηση τόκων του εγγυημένου οθωμανικού δανείου του 1855. Οι αναφορές στη φορολογική μεταρρύθμιση και την οικονομία, περιορίζονται στα πρώτα χρόνια βρετανικής διοίκησης. Ειδικότερα καλύπτουν την πρώτη σημαντική πολιτική κινητοποίηση, την αποστολή της Πρεσβείας στο Λονδίνο το 1889 και οριοθετείται με τα οικονομικά αιτήματα του Παγκύπριου Υπομνήματος του 1895. Στα πρακτικά του Νομοθετικού Συμβουλίου στη Λευκωσία διακρίνεται η κλιμάκωση της διεκδίκησης απαλλαγής από το φόρο υποτελείας, η οποία εκλαμβανόταν από τα αιρετά μέλη ως μια σοβαρή επιβάρυνση στη προοπτική της νήσου και η βαθμιαία διαφοροποίηση των σχέσεων μεταξύ μωαμεθανών και μη μωαμεθανών βουλευτών. Η παράλληλη παράθεση των πρακτικών της Βουλής των Κοινοτήτων στο Λονδίνο, προβάλλει τη προσέγγιση της βρετανικής κυβέρνησης και των δύο κυρίαρχων πολιτικών σχηματισμών έναντι των κυπριακών αιτημάτων και διαμαρτυριών και το βαθμό επηρεασμού της ρητορικής των αιρετών μελών του Νομοθετικού Συμβουλίου και της έντασης των διεκδικήσεων που εξέφραζε ο ελληνικός τύπος στο νησί. Αξιοσημείωτη είναι η εξέλιξη του ζητήματος σε δύο σημαντικά χρονικά ορόσημα. Στις 5 Νοεμβρίου 1914, όταν η νήσος προσαρτήθηκε από τη Βρετανία και τη 1η Μαΐου 1925, όταν η Κύπρος ανακηρύχθηκε Αποικία του Στέμματος. Η αναδρομική αναγνώριση της Προσάρτησης της Κύπρου από τη Βρετανία, (Άρθρο 20 της Συνθήκης της Λωζάνης), εκ μέρους της Τουρκίας, αναδιαμόρφωσε τις ισορροπίες μεταξύ χριστιανών-μουσουλμάνων για μια βραχεία περίοδο, η οποία επέτρεψε, για πρώτη φορά, την κοινή διεκδίκηση απαλλαγής από τον υποτελικό φόρο και την αναδρομική διεκδίκηση του πλεονάσματος που οικειοποιείτο η Βρετανία, και όσων ποσών αφαιρούσε από τη νήσο, μετά το 1914, σε ετήσια βάση. Η διατριβή ολοκληρώνεται επιλογικά με την κατάργηση του υποτελικού φόρου και την αντικατάστασή του με την παγίωση υποχρέωσης των Κυπρίων να καταβάλλουν ετησίως το ποσό των £10.000, υπέρ της «Αυτοκρατορικής Άμυνας». Αποτυπώνεται έτσι, ολοκληρωμένα, η βρετανική ρύθμιση στο κριμαϊκό δάνειο του 1855, απαλλάσσοντας την Κύπρο, την Αίγυπτο, που ήταν και συμβαλλόμενο μέρος, και κυρίως την ίδια, από τα αδιέξοδα της διαχείρισης των υποχρεώσεών της έναντι ενός δανείου, θεσμικά άσχετου με τη νήσο.

The present dissertation aims to provide a comprehensive study of the issue of the so-called Cyprus Tribute. Until today, scholar research is fragmented or addressed in a context dominated by narratives in the political history and secondarily in the economy of Cyprus. This study expands on the special aspects of this burden which effectively meant the average annual surplus of the island's revenue over its expenditures in the last five years of Ottoman occupation on the island. This thesis examines the effect of this burden, especially at the very beginning of the British administration and its political and economic relations with the Cypriots since the "Cyprus Tribute" became a major source of discontent. The detailed study of the negotiations between Britain and the Porte which culminated in the Cyprus Convention highlights British machinations that led to the Administration and occupation of Cyprus, the de facto control of the island, and the fact that the economic weakness of the Porte essentially influenced the processes that culminated in the conclusion of the Defense Treaty of 1878 and the provisions regarding the Cyprus surplus. This issue was severely exacerbated by the fact that this amount was never paid to the Ottoman Empire. Instead it was deposited in the Bank of England to pay off the Ottoman Crimean loan of 1855 (guaranteed by both Britain and France) on which the Porte had defaulted . The thesis gives special emphasis on tax reform, within the framework of the first two decades of British rule on Cyprus. More particularly, it expands on the developments with regard to the Mission sent to London in 1889 and the financial aspects of the Memorandum of 1895 following the mass rallies held in 1895. Through the study of the archives of the Legislative Council the thesis unfolds the escalation of the reactions against the Cyprus Tribute, which was perceived by the elected members as a severe burden on the prospect of the island. Furthermore, it shows the gradual diversification of relations between Muslim and non-Muslim members of the said Council. At the same time, the minutes of the House of Commons in London, gives a clear picture of the approach of the British Government and the two main political formations in London towards the Cypriot demands and the extent to which London’s policy affected the rhetoric of the elected members of the Legislative Council and the Greek press on the island. The study also examines the issue of the Cyprus’ surplus in two important milestones. On the 5th of November 1914, when the island was annexed by the British Empire and on the 1st of May 1925, when Cyprus was declared as a Crown Colony. The retroactive recognition of the British Annexation of Cyprus, (Article 20 of the Treaty of Lausanne), by Turkey, reshaped the balance among Christians-Muslims for a short period of time. This development allowed a joint action by the elected members of the Legislative Council to claim the abolition of Cyprus Tribute as well as the amounts expropriated by Britain on an annual basis from 1914 onwards and the annual excess received since 1878 after the deduction of the interest paid to the ottoman loan of 1855. Finally, the thesis covers the developments that led to the abolition of Cyprus tribute for an annual payment of £10.000, in favor of “Imperial Defense”. This was made possible by raising annual grant-in-aid to £92.800 in order to cover the entire amount of the so-called tribute paid by Cyprus. Great Britain settled the issues involving Cyprus and Egypt with regard to the Ottoman loan of 1855 in a way which proved to be in the interests of the British Empire despite the fact that Cyprus had not legal or institutional obligations towards this loan.