Ξυλόγλυπτα τέμπλα της Κύπρου της περιόδου της Τουρκοκρατίας (1571-1878) : τα χρονολογημένα και τα κατά προσέγγιση χρονολογούμενα έργα

Abstract

Στόχος της παρούσας εργασίας ήταν ο εντοπισμός, η καταγραφή, η αποτύπωση και η μελέτη (σύγκριση, αξιολόγηση, χρονολόγηση) των «Ξυλόγλυπτων τέμπλων της Κύπρου της περιόδου της Τουρκοκρατίας (1571-1878)», που μέχρι σήμερα δεν έχουν μελετηθεί συστηματικά και στο σύνολό τους από κανένα επιστήμονα προκειμένου για την Κύπρο. Έχουμε εντοπίσει περίπου εκατό ξυλόγλυπτα τέμπλα και επιμέρους τμήματά τους (βημόθυρα, σταυρούς, λυπηρά), που χρονολογούνται από το 16ο αιώνα μέχρι το 1878. Στην πρώτη πεντηκονταετία της τουρκικής κατάκτησης (1571-1620) δεν έχει εντοπιστεί κανένα χρονολογημένο ή έμμεσα χρονολογούμενο ξυλόγλυπτο έργο. Τα τέμπλα του 17ου αιώνα ακολουθούν τη διάρθρωση και τη διακόσμηση των τέμπλων του 16ου, με ορισμένες μικρές διαφορές, ανήκουν κυρίως σε ναούς χωριών και καθολικά μοναστηριών της ορεινής και ημιορεινής Κύπρου και διασώζουν ελάχιστες επιγραφές. Τον 18ο αιώνα και ιδιαίτερα από το δεύτερο μισό, έχουμε εντοπίσει περισσότερα σε αριθμό τέμπλα συγκριτικά με τον προηγούμενο αιώνα. Από τις πολλές επιγραφές, που αναγράφονται στα ξυλόγλυπτα έργα, αντλούμε πληθώρα πληροφοριών σχετικά με τους ζωγράφους, τους ξυλογλύπτες, τους αρχιερείς κ.ά. Τα περισσότερα τέμπλα που κατασκευάζονται κατά τον αιώνα αυτό ακολουθούν πρότυπα του 17ου και ανήκουν βασικά σε ναούς χωριών. Από τα μέσα περίπου του αιώνα εμφανίζεται σε ναούς πόλεων και καθολικά μοναστηριών και ένας καινούργιος τύπος τέμπλου (μπαρόκ), με ταυτόχρονη εμφάνιση και στον ελλαδικό χώρο, με πλούσια, εντυπωσιακή διακόσμηση και συνθετότερη διάρθρωση. Την ίδια περίοδο εντοπίζεται και ένας απλός τύπος τέμπλου, με γραπτή διακόσμηση και χωρίς επιχρύσωση. H παραγωγή ξυλόγλυπτων τέμπλων συνεχίζεται και κατά τον 19ο αιώνα, με διακοπή τριάντα χρόνων (1821-1851) λόγω της Ελληνικής Επανάστασης, κατά τα οποία κατασκευάζονται μόνο μεμονωμένα τμήματα και όχι ολοκληρωμένα σύνολα. Ένας μικρός αριθμός τέμπλων ακολουθεί τα πρότυπα του 17ου αιώνα, ενώ τα περισσότερα κατασκευάζονται σύμφωνα με το νέο τύπο τέμπλου, που εμφανίστηκε στα μέσα του 18ου αιώνα, με μικρές διαφορές. Ένα τέμπλο έχει εντοπιστεί να ακολουθεί γενικά τον απλό τύπο του 18ου αιώνα. Τα τέμπλα του 19ου αιώνα κοσμούν κυρίως ναούς χωριών και πόλεων, ενώ ελάχιστα καθολικά μοναστηριών.

We aim at tracing, recording, plotting and studying (via comparison, evaluation, dating) the “Wood-Carved Templa of Cyprus during the Turkish Occupation (1571-1878”, which up to this day, have not been studied in a methodical or comprehensive manner. We have located about 100 woodcarvings and their fragments (Sanctuary Doors, Crucifixes at the top of the iconostasis flanked by Theotokos and John the Evangelist [the so-called lypera]) which date back from the 16th century to 1878. No works have been traced back to the first 50 years of the Turkish Occupation (1571-1620). The 17th century templa follow the structure and adornment of the 16th century templa, with some minor variations, are to be found mostly in churches of villages or monasteries on the mountainous or semi-mountainous Cyprus and contain few inscriptions that have survived. More 18th century - especially of the second half - templa have been found. Much information regarding their painters, woodcarvers, the prelates, etc is derived from the inscriptions written or incised on the woodcarvings. Most of the templa that were constructed during the abovementioned century follow the standards of the 17th century and mainly belong to village churches. From the middle of the century a new type of templa, now in a baroque style, is also found in town churches and monasteries both in Cyprus and Greece. It is characterized by a more complex structure and rich and impressive decoration. A new, simple type of temple, with printed decoration and without gilding also emerges in the same period. The production of wood-carved templa continues through the 19th century with a 30-year interruption (1821-1851) due to the Greek War of Independence, during which we observe the construction of isolated parts but not of integral works. Only a small number of templa follow the standards of the 17th century, whilst most are constructed according to the new model which emerged in the mid-18th century, with some minor variations. One templon has been found to follow generally the simple type of the 18th century. 19th century templa adorn mostly churches in villages and towns, while very few adorn monasteries.