Κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας : επαναπροσδιορισμός ή ασυνέχεια

Abstract

Η διατριβή αυτή επιχειρεί μια νέα έκθεση της προβληματικής της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) μέσα από την ιχνηλάτηση των επιπτώσεων της θεσμικής και επιχειρησιακής (αν)επάρκειας της στρατιωτικής πτυχής της στο μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον ασφάλειας. Προς τούτο, χρησιμοποιεί ως θεωρητικό πλαίσιο τη μεταστρουκτουραλιστική και Φουκωλτιανή προσέγγιση και ως αναλυτικό πλαίσιο, επιλεγμένες περιπτωσιολογικές μελέτες εφαρμογής της ΚΠΑΑ σε εσωτερικές ένοπλες συγκρούσεις στην Αφρική. Σ’ ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο περιβάλλον, η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα πολύμορφο πλέγμα διεθνών προκλήσεων, το οποίο διαλαμβάνει συμβατικές, ασύμμετρες και υβριδικές απειλές. Οι επιπτώσεις αυτών των προκλήσεων διαπερνούν όλο το φάσμα της ασφάλειας, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τον οντολογικό διαχωρισμό της ασφάλειας στην ΕΕ σε εσωτερική και εξωτερική. Η πολυσχιδής και διαχυτική τους φύση φαίνεται να καθιστά αναγκαία την αξιοποίηση, σε επίπεδο ΕΕ, όλων των διαθέσιμων δυνατοτήτων, συμπεριλαμβανομένων και των στρατιωτικών.

Ωστόσο, η ΚΠΑΑ, το κατεξοχήν επιχειρησιακό εργαλείο για τη διαχείριση κρίσεων με στρατιωτικά και μη στρατιωτικά μέσα, οριοθετείται αποκλειστικά στην εξωτερική διάσταση της ασφάλειας, στερώντας από την ΕΕ τη δυνατότητα να την αξιοποιήσει για την προστασία των πολιτών και των κρίσιμων υποδομών της. Η διατριβή αυτή πραγματεύεται τους περιορισμούς και τις εξαρτήσεις που παρεμποδίζουν την ΚΠΑΑ από την επέκτασή της στην εσωτερική ασφάλεια. Εξετάζει τις επιπτώσεις που προκαλεί αυτό το έλλειμμα στην αποτελεσματικότητα των εφαρμογών της στο θέατρο των επιχειρήσεων, καθώς και στη διάσταση του φύλου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Προκειμένου να διερευνηθούν αυτές οι πτυχές χρειάζεται να απαντηθεί το ερώτημα «πώς γνωρίζουμε» για την πολιτικοϊστορική διαμόρφωση της ΚΠΑΑ, καθώς και για την πολιτική που παράγει και οριοθετεί η εξωστρεφής ‘διακυβερνητικότητά’ της (governmentality).

Η υπόθεση εργασίας προβάλλει τον ισχυρισμό ότι η ανατροπή των συσχετισμών που δομούν το ‘καθεστώς αλήθειας’ της ΚΠΑΑ δημιουργεί προϋποθέσεις για υπέρβαση του οντολογικού διαχωρισμού της ασφάλειας. Διερευνάται κατά πόσον αυτή η ανατροπή δύναται να συντελέσει στη μετεξέλιξη της ΚΠΑΑ σε κοινή αμυντική πολιτική, με ορίζοντα την κοινή άμυνα. Η διατριβή αναδεικνύει τη διάχυση τριών αφηγήσεων που αποβλέπουν στην ανατροπή του εξωστρεφούς καθεστώτος της ΚΠΑΑ. Η πρώτη αφήγηση ‘ορθολογικοποιεί’ την αξιοποίηση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της ΚΠΑΑ για την επίρρωση της εσωτερικής ασφάλειας της ΕΕ, η δεύτερη ‘νομιμοποιεί’ τον επαναπροσδιορισμό της μέσα από την ανάπτυξη μιας ανταγωνιστικότερης ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, ως προϋπόθεση για αυτόνομη παραγωγή ασφάλειας, και η τελευταία ‘φυσικοποιεί’ την υπέρβαση των εθνοκεντρικών επιφυλάξεων στην ασφάλεια και στην άμυνα, μέσα από την εμπέδωση μιας κοινής αμυντικής κουλτούρας. Η διατριβή συμπεραίνει ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει το δίλημμα: είτε να διασφαλίσει την αμυντική της αυτονομία στην παραγωγή ασφάλειας μέσα από τον επαναπροσδιορισμό της ΚΠΑΑ είτε να διατηρήσει την ασυνέχεια της αμυντικής της διάστασης μέσα από τη συντήρηση της ‘διακυβερνητικότητάς’ της.

Η πρωτοτυπία της διατριβής συνίσταται στην εφαρμογή του μεταστρουκτουραλισμού και της Φουκωλτιανής σκέψης στη μελέτη της ΚΠΑΑ. Μέσα από την αποδόμηση αναδεικνύει την αδόκιμη διάσταση του οντολογικού διαχωρισμού της ασφάλειας, μέσα από τον οποίο νοηματοδοτείται η υπόστασή της. Αυτή η διυποκειμενική προσέγγιση στοχεύει στον εμπλουτισμό της πρόσληψης των επιπτώσεων της εξωστρεφούς ΚΠΑΑ στο διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο και έρχεται να ενισχύσει την κάλυψη ενός σημαντικού βιβλιογραφικού κενού.

This dissertation presents a novel assessment of the European Union’s (EU) Common Security and Defence Policy (CSDP). It focuses primarily on its military dimension and examines the adequacy, or otherwise, of the institutional and operational aspects of the Policy in a changing international security environment. To that end, it uses as a theoretical framework the post-structuralist and Foucauldian approach and as an analytical framework selected case studies of CSDP’s application in internal armed conflicts in Africa. In a rapidly changing landscape, the EU is faced with a range of diverse international challenges, comprising conventional, asymmetric and hybrid threats. The implications of these challenges increasingly penetrate the full spectrum of security, questioning the ontological separation of EU security both internally and externally. Their multifaceted and diffuse nature appears to make it necessary for the EU to exploit all available capabilities, including military ones. However, CSDP, the principal operational tool for crisis management with civilian and military means, is confined to the external dimension of security, limiting the EU’s capacity to use it for the protection of its citizens and critical infrastructure. This dissertation addresses the constraints and dependencies that hinder the expansion of CSDP for internal security. It examines the impact that this deficit causes in the efficiency of its application in the theatre of operations, as well as in the gender and human rights dimensions. To explore these aspects it is necessary to answer the question "how do we know" regarding the politico-historical shaping of both CSDP and the policy that produces and defines its outward-looking "governmentality". The working assumption argues that the reversal of correlations that structure the CSDP’s "regime of truth" creates preconditions for overcoming the ontological separation of security. It probes whether this reversal can contribute to the progressive framing of a common defence policy leading to common defence. This dissertation highlights the diffusion of three narratives aimed at reversing the CSDP’s outward-looking regime. The first narrative 'rationalises' the use of CSDP military capabilities for the support of European security, the second 'legitimises' its redefinition through the development of a competitive European defence industry as a precondition for an autonomous production of security, and the last one 'naturalises' the overcoming of ethnocentric reservations in the fields of security and defence through the establishment of a common defence culture. This dissertation concludes that the EU faces a dilemma: whether to ensure its defence autonomy to provide security through CSDP’s redefinition or to maintain the discontinuity of its defence dimension, through the preservation of its ‘governmentality’. The originality of this dissertation stems from the application of post-structuralism and Foucauldian thought to explore the effectiveness of CSDP. Through conceptual deconstruction, it reveals the inappropriateness of the ontological separation of security, through which its very substance is construed. This inter-subjective approach aims at enriching the understanding of the impact of the CSDP’s outward-looking 'governmentality' at both the international and European levels, and seeks to contribute to filling a major bibliographic gap.