Το σχήμα της αντίθεσης στις δημηγορίες της Ιστορίας του Θουκυδίδη

Abstract

Η παρούσα διατριβή εξετάζει το σχήμα της αντίθεσης στις δημηγορίες της Ιστορίας του Θουκυδίδη. Στόχος της είναι ο εντοπισμός και η ερμηνεία των αντιθέσεων στις 41 δημηγορίες σε ευθύ λόγο που περιλαμβάνονται στο έργο του ιστορικού. Η μέχρι τώρα διερεύνηση του σχήματος αφορούσε μόνο στον εντοπισμό αντιθέσεων στο θουκυδίδειο έργο χωρίς την προσπάθεια ερμηνείας του σχήματος και της χρησιμότητάς του. Η παρούσα εργασία καταδεικνύει τη χρήση του σχήματος ως συνεκτικού μηχανισμού ανάμεσα στις θουκυδίδειες δημηγορίες και στην αφήγηση και ως υφολογικού μηχανισμού για το χαρακτηρισμό των προσώπων της Ιστορίας. Στο πρώτο μέρος της μελέτης ορίζεται η αντίθεση ως σχήμα και διευκρινίζεται ο συντακτικός της ρόλος και τα είδη στα οποία χωριζόταν με βάση την ταξινόμηση του Αριστοτέλη. Ακολούθως ερευνάται ο επικοινωνιακός της ρόλος, η χρήση της στην αρχαία ελληνική γραμματεία μέχρι την εποχή του Θουκυδίδη και η χρήση της στο θουκυδίδειο έργο. Στη συνέχεια γίνεται μία εισαγωγή στις θουκυδίδειες δημηγορίες και εξετάζεται το ερώτημα της πιστότητάς τους και το ζήτημα του υφολογικού χαρακτηρισμού των προσώπων μέσω των δημηγοριών. Έπειτα εξηγείται η μεθοδολογία που ακολουθείται στην παρούσα εργασία για τον εντοπισμό των αντιθέσεων. Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται η ανάλυση της κάθε δημηγορίας ανάλογα με το επεισόδιο στο οποίο παρεμβάλλεται και ανάλογα με τη χρονική σειρά που αυτή εμφανίζεται στην Ιστορία. Η κάθε δημηγορία εντάσσεται στα ιστορικά της συμφραζόμενα, αναλύονται και επεξηγούνται οι αντιθέσεις που εντοπίζονται σε αυτήν και δίνονται υπό μορφή υποσημειώσεων πληροφορίες που κρίνονται σημαντικές για την ερμηνεία του κειμένου. Γίνεται επίσης ανάλυση του ύφους των δημηγοριών και εντοπίζονται και άλλα ρητορικά σχήματα που σχετίζονται με το αντιθετικό σχήμα και που απαντούν στο κείμενο. Καταγράφονται επίσης κοινές αντιθέσεις που παρατηρούνται ανάμεσα σε διαφορετικές δημηγορίες. Για την πληρέστερη κατανόηση του κειμένου των δημηγοριών δίνεται και η έκβαση του κάθε επεισοδίου. Στην παρούσα διατριβή κρίνεται απαραίτητη η συνεξέταση των δημηγοριών με την αφήγηση∙ στοιχείο που οδηγεί σε σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τη χρήση των αντιθέσεων στην Ιστορία. Ακολουθούν τα συμπεράσματα που προκύπτουν μέσα από την ανάλυση των αντιθέσεων όλων των δημηγοριών που εμπλουτίζουν και ενισχύουν τη μέχρι τώρα έρευνα σχετικά με το έργο του Αλιμούσιου ιστορικού. Δίνονται επίσης συγκεντρωτικοί πίνακες στους οποίους καταγράφεται ο αριθμός και το ποσοστό των αντιθέσεων που εντοπίζεται σε κάθε δημηγορία και ταξινομούνται οι δημηγορίες ανάλογα με το είδος στο οποίο ανήκουν (συμβουλευτικό, δικανικό, επιδεικτικό κ.τ.λ.), ανάλογα με την καταγωγή του ομιλητή (Αθηναίος, Σπαρτιάτης κ.τ.λ.), ανάλογα με το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται ο λόγος και ανάλογα με τον ομιλητή που εκφωνεί το λόγο. Καταμετρούνται επίσης τα μόρια και οι σύνδεσμοι που απαντούν σε κάθε δημηγορία. Οι πίνακες αναλύονται στα συμπεράσματα της διατριβής οδηγώντας σε σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τη χρήση του αντιθετικού σχήματος στη θουκυδίδεια Ιστορία. Στο τέλος της διατριβής καταγράφεται η βιβλιογραφία που μελετήθηκε και οι κριτικές εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων που χρησιμοποιήθηκαν.

The present thesis examines the figure of antithesis in the speeches of Thucydides’ History. Its aim is to find and explain the antitheses included in the 41 speeches in direct speech embedded in the work of Thucydides. The scholars till now have only pointed out the presence of the figure in Thucydides’ work without trying to explain its use or utility in the History. The thesis aims to show that the figure is used as a device to create coherence between the speeches and the narrative and as a stylistic device used for the characterization of the individuals in the History. In the first part of the thesis antithesis is defined as a figure, its syntactical role is clarified, as well as the categories in which the figure was separated according to Aristotle. Subsequently its communicative role is investigated; its use in the ancient Greek literature until Thucydides’ era and its use in Thucydides’ History are also described. Furthermore an introduction to the Thucydidean speeches is made and the question of their authenticity is checked, as well as the problem of the stylistic characterization of the speakers according to the way they speak. Afterwards the methodology used in this thesis is explained. In the second part each speech is analyzed according to the episode in which it is included and according to its chronological order. The speeches are examined in their historical context, then the antitheses included in them are analyzed and explained. Important information about the clarification of the text is given in the footnotes. The style of the speeches is also analyzed and other rhetorical figures related to that of the antithesis are pointed out. Common antitheses found in different speeches are written down. The outcome of each episode is mentioned also in order to make the understanding of the speeches complete. In the present thesis the joint examination of the speeches and the narrative is regarded essential as through this method one can find out important results regarding the use of the antithesis in the History. The conclusions drawn through the analysis of the figure of antithesis in all the speeches are written down and so they enrich the already made research about the work of Thucydides. Tables are also given in which the number and the percentage of the antitheses used in each speech are included. The speeches are also classified according to the genre they belong (deliberative, forensic, laudatory etc.), according to the origin of the speaker (Athenian, Spartan etc.), according to the audience the speech is addressed to, and according to the speaker. The particles and the connectives used in each speech are counted too. The tables are analyzed in the results’ chapter of the thesis and from them important remarks are drawn concerning the use of the antithetical figure in Thucydides’ History. The bibliography and the critical editions of ancient Greek and Latin authors used are mentioned in the end of the thesis.