Does (digital) activism matter? exploring the evolution of collective action : the case of Irianna's solidarity movement in Greece

Abstract

Τα τελευταία χρόνια, και ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης παρατηρείται μια αύξηση των διαμαρτυριών σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι πολίτες εμφανίζονται απογοητευμένοι και αντιδρούν συλλογικά καθώς οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ περιφρονούν τις ανάγκες τους και την επιθυμία τους για περισσότερη λογοδοσία, κοινωνική και οικονομική ισότητα, πιο δημοκρατικές διαδικασίες σε όλους τους τομείς της ζωής. Αρκετοί υποστηρίζουν ότι η χρήση τεχνολογιών του web 2.0 και των κοινωνικών μέσων δικτύωσης μπορεί να συμβάλλει θετικά τόσο στην οργάνωση των συλλογικών δράσεων όσο και στη θετική έκβασή τους. Από την άλλη πλευρά, η πιο απαισιόδοξη Σχολή υποστηρίζει ότι τα κοινωνικά δίκτυα συμβάλλουν στον «ακτιβισμό του καναπέ», ο οποίος υπονομεύει την ουσία του ακτιβισμού μέσω της λογικής των «likes» και των «shares». Η παρούσα έρευνα αποπειράται να εντοπίσει περαιτέρω διαστάσεις αναφορικά με το ρόλο και τη χρήση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης σε δράσεις διαμαρτυρίας. Στηριζόμενη σε ένα ευρύ θεωρητικό υπόβαθρο, το οποίο περιλαμβάνει την παραδοσιακή και τη σύγχρονη θεωρία των κοινωνικών κινημάτων, τη θεωρία της πολιτικής αλλαγής, καθώς επίσης θεωρητικές προσεγγίσεις για τη δημοκρατία και το νεοφιλελευθερισμό, η παρούσα έρευνα επιχειρεί να θέσει τη μελέτη του ακτιβισμού σε ένα διεπιστημονικό πλαίσιο. Το εμπειρικό κομμάτι της έρευνας μελετά το κίνημα αλληλεγγύης υπέρ της Ηριάννας, το οποίο εκδηλώθηκε στην Ελλάδα την περίοδο 2017-2018. Χρησιμοποιώντας ποιοτική και ποσοτική ανάλυση διερευνάται το πώς χρησιμοποιήθηκε το Facebook, πώς επηρέασε το κίνημα αλληλεγγύης που αναπτύχθηκε, ποια ήταν τα κίνητρα των χρηστών για την εμπλοκή τους στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, τόσο στο διαδίκτυο όσο και στο δρόμο, και πώς τελικά το Facebook επηρέασε την επιθυμητή έκβαση του κινήματος αλληλεγγύης. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, το Facebook λειτούργησε ως σημαντικό πληροφοριακό εργαλείο, ως χώρος αντίστασης, ως μοχλός ενίσχυσης των ακτιβιστικών δράσεων στο δρόμο, και τέλος ως μηχανισμός διεύρυνσης της σύνθεσης των ακτιβιστών (ως προς την ηλικία και το κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο). Παρά τον σημαντικό ρόλο του Facebook στο ενημερωτικό κομμάτι και στην ενίσχυση της αίσθησης αλληλεγγύης σε ένα ευρύ φάσμα ατόμων, η έρευνα υποστηρίζει ότι μία σειρά κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών καθώς επίσης ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μελέτης περίπτωσης συνέβαλαν ώστε να συγκροτηθεί ένα ισχυρό και αποτελεσματικό κίνημα αλληλεγγύης. Παρά το γόνιμο ρόλο του Facebook στην κινητοποίηση υπέρ της Ηριάννας, συμπεραίνεται ότι η αντίληψη ότι επρόκειτο για «κατάφωρη αδικία», η ταύτιση των διαδηλωτών με την Ηριάννα και η ανάγκη αντίδρασης απέναντι στις αρχές ενός Κράτους, το οποίο έχει απωλέσει το δημοκρατικό του χαρακτήρα, σε συνδυασμό με μια γενικότερη κινητοποίηση, στην οποία συμμετείχαν αναγνωρίσιμες προσωπικότητες και ειδικοί, οδήγησαν τα άτομα στο δρόμο και επηρέασαν την έκβαση της υπόθεσης υπέρ της Ηριάννας.

Recent years have been marked by an increase of protest actions across the world; since the beginning of the global financial crisis (critical) citizens disappointed by a widespread disregard of people’s needs and wishes by political and economic elites are engaging in different types of collective action asking for greater political accountability, social and economic equality, more democratic procedures in all realms of life. It is often argued that web 2.0 technologies and social networks can play a positive role in enhancing the organization and final outcome of collective actions. On the other hand, the pessimistic school of thought argues for slacktivism, which essentially undermines the essence of activism through likes and shares. This study attempts to provide more nuanced evidence regarding the role and use of social networks in protest activities. Premised on a rich theoretical background drawing on traditional and new social movement theory, political change theory, democracy and neoliberalism, the study attempts to situate the study of (digital) activism under a multidisciplinary approach. The empirical part of the study explores the solidarity movement in favour of Irianna which took place in Greece in 2017-2018. Drawing on qualitative and quantitative methods, the study investigates how Facebook was used and how it shaped the solidarity movement, what motivated users to engage in protest activities both online and on the streets, and how Facebook influenced the desired outcome of the solidarity movement. Findings suggest that Facebook operated as an important informational tool, as a space of resistance, as a venue for amplifying activism on the street and finally as a mechanism to widen the composition of activists on the streets (in terms of age and socio-political background). Despite Facebook’s important role in raising awareness and boosting a sense of solidarity among a wide range of people, the study suggests that a number of social and political conditions along with some special traits of the case contributed to the formation of a powerful and effective solidarity movement. Notwithstanding Facebook’s fertile role in Irianna’s case, it is concluded that the perception of “sheer injustice”, the identification of protestors with Irianna, and the need to protest against the authorities of a State which has lost its democratic essence, along with a general mobilization which included celebrities and experts, led people to the streets and influenced the final outcome in favor of Irianna.