Tracing interaction on Samos Island: Pottery traditions and connectivity at Kastro-Tigani and Heraion during the Aegean Late-Final Neolithic/western Anatolian Middle-Late Chalcolithic

Abstract

This paper presents the results from the pilot analytical study of the Aegean Late–Final Neolithic/Anatolian Middle–Late Chalcolithic pottery from the Kastro-Tigani settlement, located in south-east Samos (east Aegean). In addition to Crete, the region of the insular eastern Aegean has produced the earliest evidence for Neolithic habitation. The archaeological traces at Kastro-Tigani are so far the earliest known on Samos, being partly contemporary with the recently discovered Middle–Late Chalcolithic layers at the Heraion, lying in close proximity to the former site, and at the Agriomernos cave (Megalo Seitani) in the north-west part of the island. The re-evaluation of the ceramic assemblage from Kastro-Tigani has led to the laboratory analysis of 34 samples, using a combination of thin-section petrography and Wavelength Dispersive X-Ray Fluorescence Spectroscopy, in order to determine provenance and establish reference groups for the earliest local production on Samos. This first compositional characterisation of the pottery contributes new data in a relatively under-studied region and provides grounds for comparison with analytical results from the Heraion, with the aim to investigate possible relations between the sites. Hence, the identification of different strategies in pottery production, reflected in the overall distinct fabric and chemical groups, further indicates the practice of several production units and the exploitation of various raw material sources at the Pythagoreion/Chora plain. Isolated examples of possible imported ceramic vessels, as well as exotica (e.g. obsidian, acrolithic and Kilia figurines, ring-shaped features, marble vessels, kratiriskoi) are highlighted as markers of macro-scale interaction in the context of Aegean early maritime connectivity.

Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μιας πιλοτικής αναλυτικής προσέγγισης κεραμικής της Νεότερης-Τελικής Νεολιθικής (ορολογία Αιγαίου) ή Μέσης-Ύστερης Χαλκολιθικής (ορολογία Ανατολίας) (c.5500–3200/3000 π.Χ.) από το Κάστρο-Τηγάνι, που βρίσκεται στη νοτιοανατολική Σάμο (ανατολικό Αιγαίο). Ακολουθώντας την Κρήτη, τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου παρέχουν την πρωιμότερη ένδειξη κατοίκησης νησιωτικών περιβαλλόντων κατά τη Νεολιθική περίοδο. Τα αρχαιολογικά ευρήματα στη θέση Κάστρο-Τηγάνι είναι μέχρι στιγμής τα αρχαιότερα στη Σάμο, και εν μέρει σύγχρονα με τις πρόσwατα ανακαλυwθείσες wάσεις της Μέσης-Ύστερης Χαλκολιθικής στο γειτονικό Ηραίον, καθώς και στο Σπήλαιο Αγριομερνός (Μεγάλο Σεϊτάνι) στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού. Η επαναξιολόγηση της κεραμικής από το Κάστρο-Τηγάνι οδήγησε σε εργαστηριακές αναλύσεις συνολικά  δειγμάτων, με συνδυασμό πετρογραwικής ανάλυσης λεπτών τομών και Φασματοσκοπίας wθορισμού ακτίνων -χ με στοιχειακό αναλυτή διασποράς μήκους κύματος (Wavelength Dispersive X-Ray Fluorescence Spectroscopy), με στόχο τον καθορισμό προέλευσης των κεραμικών υλών και την καθιέρωση πετρογραwικών ομάδων αναwοράς της αρχαιότερης εγχώριας κεραμικής παραγωγής στη Σάμο. Ο χαρακτηρισμός της σύστασης κεραμικών από το Κάστρο-Τηγάνι παρέχει νέα στοιχεία σε μια ερευνητικά υποβαθμισμένη περιοχή, και προσwέρει μια βάση αναwοράς για σύγκριση με αντίστοιχα αναλυτικά δεδομένα από το Ηραίον, με απώτερο στόχο τον εντοπισμό πιθανών συσχετισμών μεταξύ των δύο αυτών θέσεων. Η αναγνώριση διαwορετικών στρατηγικών στην κεραμική παραγωγή, όπως αυτές αντανακλώνται σε διακριτές πετρογραwικές και χημικές ομάδες, υποδηλώνει τη λειτουργία διαwόρων μονάδων παραγωγής και την εκμετάλλευση διαwορετικών πηγών πρώτων υλών στην περιοχή του Πυθαγορείου (πεδιάδα Χώρας). Επίσης, μεμονωμένα δείγματα πιθανόν εισηγμένης κεραμικής, καθώς και άλλων υλών και τεχνέργων (π.χ. οψιανός, ειδώλια ακρόλιθα και τύπου Kilia, δακτυλιόσχημα αντικείμενα ή στοιχεία, μαρμάρινα σκεύη, κρατηρίσκοι) επισημαίνονται ως ενδείκτες μεγάλης κλίμακας πολιτιστικής αλληλεπίδρασης ως αποτέλεσμα της πρώιμης διαθαλάσσιας επικοινωνίας στο Αιγαίο.