Ο ρόλος του FRONTEX και της ΕΑSΟ στο πλαίσιο του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης

Abstract

Στα πλαίσια του Χώρου Ελευθερίας Ασφάλειας και Δικαιοσύνης υπάρχουν 9 ευρωπαϊκοί οργανισμοί, μεταξύ των οποίων ο Frontex και η ΕASO. O Χώρος Ελευθερίας Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (ΧΕΑΔ) εισήχθη ως τομέας πολιτικής με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1999. Αντικατέστησε την προηγούμενη αναφορά στη «δικαιοσύνη και εσωτερικές υποθέσεις» (JHA) που εισήγαγε η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας, η έννοια του ΧΕΑΔ εμφανίζεται ως ο δεύτερος στόχος της ΕΕ στο Άρθρο 3 ΣΕΕ. Σύμφωνα με αυτή τη διάταξη, η Ένωση «παρέχει στους πολίτες της έναν χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης χωρίς εσωτερικά σύνορα, μέσα στoν οποίo διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων σε συνδυασμό με κατάλληλα μέτρα όσον αφορά τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, το άσυλο, τη μετανάστευση και την πρόληψη και καταστολή της εγκληματικότητας». Ο ΧΕΑΔ έγινε από τότε ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς χάραξης πολιτικής της ΕΕ . Είναι πλέον επίσημα κατοχυρωμένος στον Τίτλο V της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) μετά από τρία πενταετή προγράμματα: το Πρόγραμμα του Τάμπερε (1999-2004)• το πρόγραμμα της Χάγης (2005- 2009); και το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης (2010-2014). Υπό το φως της διατύπωσης του άρθρου 67 ΣΛΕΕ , ο ΧΕΑΔ περιλαμβάνει τις ακόλουθες πολιτικές της ΕΕ: μετανάστευση, δικαστική συνεργασία σε αστικές και ποινικές υποθέσεις, προσέγγιση του ποινικού δικαίου, αστυνομική συνεργασία και προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η Συνθήκη της Λισαβόνας προωθεί την ανάπτυξη από την Ένωση μια συνολικής πολιτικής προκειμένου να προσφέρει πιο αποτελεσματική δικαιοσύνη, ελευθερία και ασφάλεια στους πολίτες της. Η εξέλιξη του Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (ΧΕΑΔ) χαρακτηρίστηκε από την απροθυμία των κρατών μελών να δοθούν περισσότερες εξουσίες στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Γεγονότα όπως η κατάργηση των εσωτερικών συνόρων, η αυξανόμενη μεταναστευτική πίεση στα Ευρωπαϊκά εξωτερικά σύνορα, η αύξηση των αιτήσεων ασύλου ή η διασυνοριακή εγκληματικότητα δεν μπορούσαν ωστόσο πλέον να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά από τις εθνικές αρχές μεμονωμένα. Επομένως, ένας τρόπος υποστήριξης των κρατών μελών και απλούστευσης της συνεργασίας τους ήταν η δημιουργία πληθώρας αποκεντρωμένων Ευρωπαϊκών οργανισμών. Η αποτελεσματική επίτευξη των στόχων του ΧΕΑΔ αποτελεί τον σκοπό του Frontex και της Easo οι οποίοι, προς τούτο, παρέχουν στα κράτη μέλη και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τεχνική και ενημερωτική υποστήριξη. Επιπλέον, βοηθούν επιχειρησιακά τις αρμόδιες εθνικές διοικήσεις μέσω του συντονισμού κοινών επιχειρήσεων ή της ανάπτυξης ομάδων υποστήριξης στην επικράτεια των κρατών μελών. Ως εκ τούτου, ενώ οι εν λόγω οργανισμοί αναπτύσσουν αρμοδιότητες που απονέμονται σε πολλούς άλλους αποκεντρωμένους οργανισμούς στην ΕΕ, οι επιχειρησιακές εξουσίες και το έργο που διεξάγεται επί τόπου, τους ξεχωρίζει από τους εν λόγω αποκεντρωμένους οργανισμούς. Ειδικότερα, ενώ οι Frontex και EASO ήταν επιφορτισμένοι με υποστηρικτικό ρόλο από τους ιδρυτικούς τους κανονισμούς, στην πορεία της δράσης τους, τα καθήκοντα τους ενισχύθηκαν με αποκορύφωμα τη μεταναστευτική κρίση του 2015-2016. Έκτοτε ανέλαβαν ένα πιο ενεργητικό ρόλο, σε σημείο που να διενεργούν δραστηριότητες που εντάσσονται αμιγώς στη σφαίρα κυριαρχίας των κρατών μελών. Η έντονη παρουσία των δύο οργανισμών εγείρει προβληματισμούς ως προς την επάρκεια των μηχανισμών λογοδοσίας τους, ώστε οι ενέργειες τους να υπόκεινται σε λογοδοσία. Οι μηχανισμοί λογοδοσίας ποικίλλουν, ανάμεσα σ’ αυτούς η πολιτική και η δικαστική λογοδοσία. Οι Συνθήκες καθώς και οι Κανονισμοί που διέπουν τη λειτουργία των δύο οργανισμών περιέχουν ένα πλέγμα διατάξεων για το σκοπό αυτό, ωστόσο στην πράξη φαίνεται να ανακύπτουν εμπόδια, κυρίως διαδικαστικά, καθώς και ελλείψεις που καθιστούν αμφίβολη την αποτελεσματικότητα των εν λόγω μηχανισμών. Στην παρούσα μελέτη, αρχικά θα εξεταστούν τα χαρακτηριστικά των οργανισμών Frontex και Easo ως Ευρωπαϊκοί οργανισμοί. Έπειτα, θα αναπτυχθούν οι αρμοδιότητες των δύο οργανισμών, ως επεκτάθηκαν κατά τη διάρκεια των ετών της δράσης τους, οι οποίοι αναλαμβάνουν, πλέον, καθήκοντα που εμπίπτουν στη σφαίρα των κρατών μελών. Επιπρόσθετα, θα εξεταστούν δύο μορφές λογοδοσίας των οργανισμών, ήτοι η πολιτική και η δικαστική λογοδοσία, οι οποίες , φαίνεται να μην επιτελούν επαρκώς το σκοπό τους, ήτοι να μετριάσουν την ολοένα και περισσότερη επέκταση των δραστηριοτήτων των δύο οργανισμών.