Τα ποιήµατα του Μανουήλ Φιλή προς τον αυτοκράτορα και τον πατριάρχη: Συµβολή στη µελέτη της γλώσσας και των λογοτεχνικών µοτίβων (σχετικών µε την αυτοκρατορική ιδεολογία και την εκκλησιαστική εξουσία)

Abstract

Η παρούσα μελέτη εστιάζει σε δύο τομείς: (α) στη γλώσσα των ποιημάτων του Μανουήλ Φιλή και (β) στην αυτοκρατορική και εκκλησιαστική ιδεολογία. Στόχος της είναι να αναδειχθεί η σημασία και η λειτουργία της γλώσσας για ένα ποιητικό κείμενο, αλλά και να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο συνέθετε τα ποιήματά του ο Μανουήλ Φιλής. Ως προς τον δεύτερο τομέα εστίασης, στόχος είναι να δώσει μια ξεκάθαρη εικόνα όσον αφορά την εξέλιξη της αυτοκρατορικής ιδεολογίας κατά την πρώιμη Παλαιολόγεια εποχή, αλλά και να την παραβάλει ταυτόχρονα με τον τρόπο που εκδηλώνεται η εκκλησιαστική ιδεολογία μέσα από τα ποιήματα προς τον πατριάρχη. Οι μεταφορικές εικόνες με τις οποίες εμφανίζεται τόσο ο αυτοκράτορας όσο και ο πατριάρχης, χρησιμοποιήθηκαν ώστε να φθάσουμε στον προαναφερθέντα στόχο. Για την παρουσίαση της γλώσσας, εξετάστηκαν όλα τα ποιήματα του Μανουήλ Φιλή, έτσι ώστε τα συμπεράσματα να είναι πιο εναργή. Η μελέτη εστιάζει σε διάφορες πτυχές της γλώσσας των ποιημάτων, όπως η μορφολογία, η σύνταξη και το λεξιλόγιο. Καταβλήθηκε προσπάθεια να παραδοθεί, αφενός, μια πρώτη εμπεριστατωμένη μελέτη της γλώσσας του Μανουήλ Φιλή, αφετέρου, να δοθεί ένας «ασφαλής» χαρακτηρισμός για τη γλώσσα του Φιλή. Κατά την ανάλυση των αυτοκρατορικών ποιημάτων, εντοπίζονται τόσο οι καινοτομίες, όσο και οι παραδοσιακές μορφές της αυτοκρατορικής ιδεολογίας, οι οποίες παρατίθενται, αλλά και ερμηνεύονται με βάση την εποχή τους. Προηγουμένως, αναλύονται και παρουσιάζονται, άλλοι σύγχρονοι συγγραφείς του Φιλή, οι οποίοι έγραψαν κείμενα αυτοκρατορικής ιδεολογίας, ώστε να γίνει ως ένα σημείο εφικτή η σύγκριση και ο καθορισμός εν γένει μιας κοινής κατεύθυνσης, όσον αφορά τα θέματα της αυτοκρατορικής ιδεολογίας της εποχής. Η ανάλυση αυτή, φανερώνει ότι ο Φιλής ακολούθησε κάποιους «τόπους» της αυτοκρατορικής ιδεολογίας, αλλά ταυτόχρονα εισήγαγε εικόνες, οι οποίες δεν είχαν άλλοτε χρησιμοποιηθεί. Επιπλέον, η μελέτη πραγματεύεται με την κατασκευή της εικόνας του ιδανικού πατριάρχη, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από τα ποιήματα του Μανουήλ Φιλή προς τον πατριάρχη. Η εξέταση των ποιημάτων αυτών ανέδειξε την ύπαρξη κοινών μεταφορικών εικόνων με τα ποιήματα προς τον αυτοκράτορα, αλλά παράλληλα ανέδειξε και την αναβάθμιση της θέσης του πατριάρχη.

The present study focuses on two areas: (a) the language of Manuel Philes’ poems and (b) the imperial and ecclesiastical ideology. Its aim is to highlight the importance that the function of the language has for a poetic text, but also to understand the way in which Manuel Philes composed his poems. Regarding the second area of ​​focus, the aim is to give a clear picture of the evolution of imperial ideology during the early Palaeologan era, but also to compare it with the way ecclesiastical ideology is manifested through the poems to the patriarch. The metaphorical images with which both the emperor and the patriarch appear, were mainly used to reach the aforementioned goal. For the presentation of the language, all the poems of Manuel Philes were examined for more clear conclusions. The study focuses on various aspects of the poetic language, such as morphology, syntax and vocabulary. An attempt was made to deliver, on the one hand, a first thorough study of the language of Manuel Philes, on the other hand, to give a "safe" characterization for the language that Philes used. In the analysis of the imperial poems, both the innovations and the traditional forms of the imperial ideology are identified, but also interpreted based on their historical and social circumstances. Previously, other contemporary writers of Philes, who wrote texts of imperial ideology, were analyzed and presented, in order to make possible the comparison and definition, in general, of a common direction, regarding the issues of the imperial ideology of the time. This analysis reveals that Philes followed some "topoi" of imperial ideology, but at the same time introduced images that had never been used before. In addition, the study deals with the construction of the ideal patriarch, as it is presented through the poems of Manuel Philes to the patriarch. The examination of these poems revealed the existence of common metaphorical images with the poems dedicated to the emperor, but also highlighted the status upgrade of the patriarch.