Δυτικισμός και αντιδυτικισμός (1850-1880) : ιστορικό μυθιστόρημα, πολιτική, πολιτισμός : Αλ. Ραγκαβή Ο Αυθέντης του Μωρέως-Σπ. Ζαμπέλιου Κρητικοί Γάμοι

Abstract

O ελληνικός 19ος αιώνας, και ειδικότερα η περίοδος μεταξύ των ετών 1850-1880 ήταν αναμφισβήτητα μια κρίσιμη τριακονταετία για το νεοελληνικό βασίλειο. Οι πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις απασχολούν και τη λογοτεχνική παραγωγή του «ανώριμου» ακόμα κράτους. Παράλληλα, η αδιαφορία για τις εθνικές διεκδικήσεις ή ακόμα και η επιθετικότητα που επέδειξαν απέναντι στην Ελλάδα οι δυτικές Δυνάμεις (δεκαετία 1850), η Κρητική εξέγερση του 1866-1869, οι πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις στα Βαλκάνια με το Ανατολικό ζήτημα να ξαναφουντώνει εξαιτίας ενός νέου ρωσοτουρκικού πολέμου την περίοδο 1876-1878, προκάλεσαν ποικίλες αντιδράσεις σε σημαντικό μέρος της ελληνικής διανόησης. Μέσα σε αυτή την τριακονταετία (1850-1880) ο Αλ. Ραγκαβής και ο Σπ. Ζαμπέλιος γράφουν τον Αυθέντη του Μωρέως (1850) και τους Κρητικούς Γάμους (1871), αντίστοιχα. Τα δύο μυθιστορήματα είναι δυτικόθεμα, δηλαδή καταπιάνονται θεματικά με τη λατινοκρατία στην Ελλάδα. Από την εξέταση των συγκεκριμένων κειμένων, καθώς και άλλων έργων των δυο συγγραφέων (απομνημονεύματα, ιστορικές μελέτες και δοκίμια που αναφέρονται στο θέμα των ελληνοδυτικών σχέσεων) προκύπτουν τα εξής: (α) Ο Ραγκαβής και ο Ζαμπέλιος εκφράζουν μέσα στα κείμενά τους έναν εντελώς διαφορετικό ευρωπαϊκό προσανατολισμό: ο πρώτος είναι σταθερός υποστηρικτής της ελληνοδυτικής φιλίας (σε πολιτικό-διπλωματικό, στρατιωτικό, πνευματικό επίπεδο), θεωρώντας την ως conditio sine qua non για την επίτευξη των εθνικών πόθων˙ ο δεύτερος, μέσα από μια ελληνορθόδοξη σκοπιά, αντιμετωπίζει τον δυτικό κόσμο ως διαχρονικό εχθρό του ελληνισμού (από τον μεσαίωνα μέχρι τις μέρες του). Η οπτική του καθενός συμπλέει και με την ευρύτερη στάση του απέναντι στη Δύση. (β) Υπάρχουν παραλληλισμοί/προεκτάσεις/συνάφειες ανάμεσα στην περίοδο της λατινοκρατίας (χρόνος ιστορίας) και την εποχή συγγραφής και έκδοσης των κειμένων αυτών (γ) Επιπλέον, ο Αυθέντης του Ραγκαβή δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο στοιχείο της διπλωματίας, επιδιώκοντας να αναδείξει τη διαχρονική αξία των επωφελών διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των κρατών, και κυρίως μεταξύ Ελλάδας και δυτικής Ευρώπης. Με βάση την παρατήρηση αυτή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Αυθέντης δεν αποτελεί απλώς ένα ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς αναδεικνύεται ως ένα sui generis μυθιστόρημα, το οποίο θα μπορούσε να ονομαστεί διπλωματικό.

The Greek 19th century, especially the years 1850-1880, was a critical era for Greece. Political and military events affect the Greek literature (prose and poetry). At the same time, the indifference to the Greek national claims or even the military aggression against Greece shown by the Western Powers (England and France) (1850s), the Cretan revolution (1866-1869), the political and the military developments in the Balkans and the resurgence of the Eastern Question due to a new Russo-Turkish war (1876-1878) push a significant part of the Greek scholars into an anti-Western writing trend. During this period (1850-1880) Al. Rangavis and Sp. Zambelios write The Lord of Morea (1850) and The Cretan Weddings (1871), respectively. These two novels deal with the Latin rule (λατινοκρατία) in Greece (“Western-theme” novels). According our analysis of the texts (the two novels and also the Memoirs and the short stories of Rangavis, the historical books of Zambelios and articles or essays of the two writers) we reached the following conclusions: (i) Rangavis and Zambelios express a completely different view on the Greek-Western relations. The first writer is a strong supporter of the Greek-Western friendship (at the political-diplomatic, military and intellectual level), considering this relation as a conditio sine qua non for the attainment of the national desires; the other writer, through his Greek-centric point of view, considers the western-European world as an eternal enemy of Hellenism. (ii) In the novels, there are parallels and similarities between the time of the plot and the time of writing and publishing. Additionally, The Lord of Morea emphasizes to the diplomatic relations, especially between Greece and western Europe (from the Middle Ages to the middle of 19th century). Therefore, The Lord of Morea is not only a typical historical novel, but it creates its own sub-genre which could be considered as a diplomatic novel.