Η έννοια του pudor στη Φαρσαλίδα του Λουκανού

Abstract

Θέμα της παρούσης διδακτορικής διατριβής είναι η μελέτη της πολιτικής αρετής του pudor στη Φαρσαλίδα του Λουκανού. Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο ξεχωρίζει για την καινοτομία της έρευνάς του όχι μόνο σε συνάρτηση με το έπος του Λουκανού, αλλά και με τη ρωμαϊκή ποίηση των αυτοκρατορικών χρόνων εν γένει. Η αρετή του pudor στο εν λόγω έπος προσεγγίσθηκε και μελετήθηκε με γνώμονα την πολιτική και κοινωνική υπόστασή της στη ρωμαϊκή κοινωνία όπως επίσης και σε συνάρτηση με άλλες ρωμαϊκές αρετές (virtus, pietas, magnitudo animi, dignitas, auctoritas) που συγκρότησαν το mos maiorum και προάσπισαν το ιδανικό της libertas. Η έρευνα επικεντρώθηκε στη συλλογή, την καταγραφή και την ανάλυση όλων των περιπτώσεων της αρετής του pudor στα δέκα βιβλία της Φαρσαλίδος καθώς και στον συσχετισμό αυτής της αρετής με τους βασικούς πρωταγωνιστές του έπους, (Κάτωνα, Πομπήιο και Καίσαρα) όπως επίσης και με τις ελάσσονες μορφές του. Για την απόδειξη των βασικών επιχειρημάτων της εν λόγω διατριβής κατά την πορεία της μελέτης δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στα σύγχρονα μεθοδολογικά εργαλεία της διακειμενικότητας και της ενδοκειμενικότητας, τα οποία διευκολύνουν στην ερμηνεία ποιητικών συνδέσεων τόσο με προγενέστερα του Λουκανού έργα όσο και μεταξύ θεμάτων του δικού του έργου. Η διατριβή αναπτύχθηκε στη βάση τριών κεφαλαίων, αρχίζοντας με εισαγωγή στον βίο και τη λογοτεχνική τεχνική του ποιητή καθώς και στις λογοτεχνικές επιρροές που δέχθηκε από την προγενέστερη επική και ιστοριογραφική παράδοση. Εντός αυτού του κεφαλαίου αναπτύχθηκαν συγκεκριμένες αρετές που διαπλέκονται με την αρετή της αιδούς στον πολιτικό, κοινωνικό και στρατιωτικό άξονα, για να διαφανεί ο πολυσήμαντος και πολύπλευρος ρόλος αυτής. Στο δεύτερο κεφάλαιο, η διατριβή επικεντρώνεται στην ανάλυση του ορισμού της έννοιας του pudor όπως επίσης και στον τρόπο με τον οποίο αυτή εμφανίστηκε στην προγενέστερη του Λουκανού λογοτεχνική παράδοση, ώστε να φανούν κατά την εξέλιξη της διατριβής οι όποιες αποκλίσεις ή υιοθετήσεις του προτύπου του pudor πραγματοποιήθηκαν από τον επικό ποιητή. Το τρίτο κεφάλαιο της διδακτορικής έρευνας επικεντρώνεται εξ ολοκλήρου στην ανάδειξη της παρουσίας του pudor εντός του έπους του Λουκανού. Σε αυτό το κεφάλαιο αναδεικνύονται οι βασικές αξιώσεις της εν λόγω έρευνας, που ξεκινούν από την απόδειξη της παρουσίας του pudor στο έπος με την παραδοσιακή και αμόλυντη εκδοχή αυτού. Η μορφή του pudor, ως ενός ορίου αυτοσυγκράτησης που θέτει φραγμούς στους πολιτικά ασυνείδητους ήρωες, μετουσιώνεται στην προσωπικότητα του Κάτωνος σε μια αιτιολογική αρχή του έννομου αγώνος του για την προάσπιση της ρωμαϊκής κοινωνίας και της libertas αυτής. Εν συνεχεία η αρετή του pudor εξετάζεται σε συνάρτηση με την προσωπικότητα του Πομπήιου, του δημοκρατικού ηγέτη της Ρώμης, για να αποδειχθεί πως η αδύναμη προσωπικότητά του επηρεάζει την ορθή έκφραση της αρετής, τόσο σε πολιτικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο. Η μελέτη της παρουσίας του pudor στο έπος του Λουκανού ολοκληρώνεται κατά τη διεξοδική μελέτη της προσωπικότητας του Καίσαρος. Στην τελευταία ενότητα του τρίτου κεφαλαίου αποδεικνύεται πως η αρετή του pudor έχει ηττηθεί ολοκληρωτικά από τον νικητή του εμφυλίου πολέμου, γεγονός που σηματοδοτεί έτσι μια νέα πολιτική ταυτότητα για τη Ρώμη με την έλευση της μοναρχίας.

The topic of this doctoral dissertation is the study of the political virtue of pudor in Lucan’s Pharsalia. It is a subject that stands out for its innovative research not only for Lucan’s epic but also for the Roman literature of the Imperial Age in general. The virtue of pudor in Lucan’s epic was approached and studied with consideration of its political and social implications as well as in connection with other Roman virtues (virtus, pietas, magnitudo animi, dignitas, auctoritas) which constituted the mos maiorum and supported the ideal of libertas. Our research focused on the collection and analysis of all the instances of the virtue of pudor in the ten books of Lucan’s Pharsalia and on the correlation of this virtue with the main protagonists of the epic (Cato, Pompey, Caesar) as well as with its minor characters. Our argumentation was facilitated by the modern methodological tools of intertextuality and intratextuality, which illuminated both Lucan’s dialogue with his literary predecessors as well as connections between different parts of his own poem. Our dissertation has been developed on the basis of three chapters, starting with an introduction to Lucan’s life and literary technique as well as to his stance towards (and influence by) the epic and historiographical tradition. Within this chapter certain virtues which intertwine with the virtue of shame in the political, social, and military axis have been discussed in order to shed light upon pudor’s multifaceted and multilateral role. In the second chapter, the dissertation focuses on the analysis of the definition of the concept of pudor as well as on the way in which it makes an appearance in the literary tradition predating Lucan in order to make apparent through the course of the dissertation which deviations or adaptations of the standard, traditional version of pudor have been implemented by the epic poet of the Imperial Age. The third chapter of the doctoral dissertation focuses exclusively on identifying the presence of pudor within Lucan’s epic. In this chapter the fundamental claims of this research are proven, starting by proving the presence of pudor within the epic in its traditional and unpolluted version. The version of pudor as a limit of self-restraint which sets barriers to the politically insensitive heroes, is translated in Cato’s personality into a causal beginning of his legal struggle for the protection of Roman society and its libertas. Next, the virtue of pudor is investigated in conjunction with the personality of Pompey, the democratic leader of Rome, in order to prove that his weak personality is influencing the correct expression of the virtue of pudor, in both a political and military level. The study of the presence of pudor within the epic of Lucan is concluded with the thorough study of the personality of Caesar. In the last section of the third chapter it is proven that the virtue of pudor has been utterly defeated by the victor of the civil war, thus heralding a new political identity for Rome and the advent of the Principatus.