Χριστόφορος Μηλιώνης: συμβολή στη μελέτη του βίου και του έργου του

Abstract

Η παρούσα διατριβή ερευνά το πολυσχιδές έργο του Χριστόφορου Μηλιώνη (1932-2017), βασικού εκπροσώπου της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς πεζογράφων, οι οποίοι, αν και λόγω ηλικίας δεν διαδραμάτισαν ενεργητικό ρόλο στα γεγονότα που σημάδεψαν την Ελλάδα τη δεκαετία του ’40, εντούτοις δεν έμειναν αδιάφοροι, εφόσον υπέστησαν τις συνέπειες του μετεμφυλιακού κλίματος από τη δεκαετία του ’50 και μετά. Τα βασικά ερευνητικά ερωτήματα, καθοδηγητικά για την πορεία της έρευνάς μας, αφορούν τον τρόπο με τον οποίο ο Μηλιώνης συνέβαλε στην ανανέωση του μεταπολεμικού διηγήματος, τον βαθμό σύγκλισης και απόκλισης από τους ομηλίκους του πεζογράφους, τη σύγχρονη πρόσληψη του έργου του υπό το φως της πολιτισμικής κριτικής, αλλά και το πώς διαλέγεται το θεωρητικό με το πεζογραφικό του έργο. Στο πρώτο κεφάλαιο χαρτογραφούνται τα ισχυρά αποτυπώματα που άφησε η δεύτερη μεταπολεμική γενιά στην ιστορία της νεότερης λογοτεχνίας μας. Στο δεύτερο κεφάλαιο κωδικοποιούνται τα αναγνωρίσιμα στοιχεία της ποιητι-κής του Μηλιώνη που καθιστούν τη γραφή του ιδιαίτερη: η βιωματική γραφή, η σύνθεση μικροϊστοριών, η συνειρμική τεχνική, ο πρωταγωνιστικός ρόλος του γενέθλιου τόπου, οι ιδιαίτερες ποιότητες της αφηγηματικής φωνής που καλλιέργησε ο συγγραφέας αλλά και η πλούσια διακειμενικότητα στο έργο του. Το τρίτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην κριτική πρόσληψη της πεζογραφίας του. Καθώς η ιστορικότητα και η τραυματική μνήμη διαδραματίζουν κομβικό ρόλο στο έργο του, στο τέταρτο κεφάλαιο εξετάζονται ο ελληνοϊταλικός Πόλεμος, η γερμανική Κατοχή, η Αντίσταση, η Απελευθέρωση, ο Εμφύλιος με τις ανεπούλωτες πληγές του, τα μετεμφυλιακά χρόνια, η επτάχρονη Δικτατορία, ως διαδοχικά στάδια της μεταπολεμικής ιστορίας του νεότερου ελληνισμού, που προσδιορίζουν καίρια το πεζογραφικό έργο του Μηλιώνη, το οποίο αναπόφευκτα αντανακλά τις περιπέτειες της γενιάς του. Έτσι ο διάλογος με την Ιστορία μετατρέπεται σε διάλογο ανάμεσα σε γενιές, νοοτρο-πίες και συμπεριφορές μέσω της συνειρμικής γραφής και αφήγησης. Πάνω σε αυτό το θε-ωρητικό πλαίσιο, επιχειρείται να αναδειχθεί η τεκμηριωτική βάση της μυθοπλασίας του Μηλιώνη. Επίσης, καθώς οι ανανεωμένοι τρόποι ανάγνωσης των λογοτεχνικών κειμένων επικαιροποιούν το ενδιαφέρον μας για την παλαιότερη λογοτεχνία, στο πέμπτο κεφάλαιο φωτίζονται οι πειραματισμοί του Έλληνα συγγραφέα με το γαλλικό «Νέο Μυθιστόρημα» του Αλαίν Ρομπ-Γκριγιέ στα Διηγήματα της Δοκιμασίας. Αυτό το γεγονός εξηγεί και το γιατί ο ρεαλισμός του Μηλιώνη, ακόμα και στα πιο πραγματιστικά του πεζά, φέρνει μαζί κάτι το απροσδιόριστο και το ονειρώδες, διαμορφώνοντας τον ιδιαίτερο αφηγηματικό λόγο του, κάτι που αποτελεί αντικείμενο εξέτασης στο έβδομο κεφάλαιο της διατριβής. Από την άλλη, οι πάντα επίκαιρες ιδέες του M. Bakhtin για την έννοια του χρονότοπου, καθώς και οι σκέψεις του Γάλλου φιλοσόφου M. Foucault περί ετεροτοπιών, που συζητούνται στο έκτο κεφάλαιο, αποτελούν βασικά μεθοδολογικά εργαλεία τα οποία επιτρέπουν μια ενδιαφέρουσα και ανανεωμένη προσέγγιση στο μηλιωνικό έργο. Τέλος, στο όγδοο κεφάλαιο εξετάζονται οι αναπαραστάσεις του ανθρώπινου σώματος και του άλλου/ξένου υπό το πρίσμα των Πολιτισμικών Σπουδών στο πεζογραφικό του έργο. Η διατριβή ολοκληρώνεται με τη δραματουργική ανάλυση του μοναδικού μονόπρακτου τού Μηλιώνη Σε μια άκρη της λίμνης ή όταν βουλιάζει το πλοίο, που βρέθηκε στο αρχείο του (ένατο κεφάλαιο), καθώς και με τη μελέτη του ευρύτερου φιλολογικού του έργου (δέκατο κεφάλαιο), ώστε να καταδειχθεί με ποιον τρόπο ο πεζογράφος τροφοδοτείται διαρκώς από τις θεωρητικές ανησυχίες και τις εκπαιδευτικές ευαισθησίες του. Τη διατριβή επιστεγάζουν τα τελικά συμπεράσματα καθώς και τα παραρτήματα.

The present doctoral dissertation explores the multifaceted work of Christoforos Milionis (1932-2017), a key figure in the second generation of post-war Greek novelists, who, be-cause of their age, did not play an active role in the events that marked Greece in the 1940’s, nevertheless, they did not remain indifferent, as they suffered from the effects of the post-civil war climate from the 1950’s onwards. The essential research questions, guiding the course of our research, concern the way in which Milionis contributed to the renewal of the post-war short story, the degree of convergence and divergence from his coeval novelists, the modern reception of his work under the light of Cultural Criticism, as well as how his theoretical and literary work confabulate. The first chapter maps the strong imprints left by the second post-war generation on the history of modern Greek literature. The second chapter encodes the recognizable elements of Milionis's prose which are idiosyncratic to his writing style, namely the experiential writing, the composi-tion of “micro stories”, the associative technique, the leading role of the place of birth in his oeuvre, the special qualities of the author’s narrative voice as well as the rich inter-textual nature of his work. The third chapter is dedicated to the critical reception of his prose. As historicity and traumatic memory play a pivotal role in his work, the fourth chapter examines the Greek-Italian War, the German Occupation, the Resistance, the Lib-eration, the Civil War with its incurable wounds, the post-war years, the seven-year dicta-torship in Greece by the colonels, as successive stages of the post-war history of modern Greece and as determining elements of Milionis’s prose work, which inevitably reflects the adventures of his generation. Thus, the dialogue with History is transformed into a dialogue between generations, mentalities and attitudes through associative writing and narration. On this theoretical basis, an attempt is made to highlight the documentary composition of Milionis’s fiction. Moreover, as the renewed ways of reading literary texts spark our interest in older literature, the fifth chapter focuses on The Short-Stories of Trial and illuminates Milionis’s experimentation with the French “new novel/nouveau roman” of Alain Robbe-Grillet. This fact also explains why Milionis’s realism, even in his most pragmatic prose, brings together something indefinable and dreamy, shaping his particular narrative discourse, which is the subject of examination in the seventh chapter of this dissertation. On the other hand, M. Bakhtin’s always relevant ideas on the chrono-tope, as well as the thoughts of the French philosopher M. Foucault on heterotopia, dis-cussed in the sixth chapter, constitute the basic methodological tools that allow an inter-esting and renewed approach to Milionis’s work. The eighth chapter examines the repre-sentations of the human body and of the Other in his prose work under the light of Cul-tural Studies. The final two chapters of the dissertation contain the dramaturgic analysis of the only single-act theatrical play by Milionis, entitled At one end of the lake or When the ship sinks, found in his archive (ninth chapter), as well as the study of his wider theo-retical and literary work (tenth chapter), in order to demonstrate the way in which Milionis as a novelist is constantly fed by his theoretical concerns and educational sensi-bilities. The dissertation concludes with the Final Conclusions and the Appendices.