Η πολιτική των ψιθύρων: πώς η οργάνωση της σύγχρονης διακυβέρνησης των δυτικών κρατών ματαιώνει τη δημοκρατική διαβούλευση οδηγώντας τις δημοκρατίες σε κρίση

Abstract

Η παρούσα διατριβή εισαγάγει στη βιβλιογραφία το φαινόμενο της πολιτικής των ψιθύρων το οποίο μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πώς η οργάνωση της σύγχρονης διακυβέρνησης των δυτικών κρατών ματαιώνει την δημοκρατική διαβούλευση οδηγώντας τις δημοκρατίες σε κρίση. Στο πρώτο κεφάλαιο «από τις φωνές στους ψιθύρους»: πώς ματαιώνονται οι αρχές της διαβουλευτικής δημοκρατίας στα σύγχρονα δυτικά κράτη» παρουσιάζεται η κανονιστική αντίληψη της δημοκρατίας ως μεθόδου διακυβέρνησης που στηρίζεται στη φωνή των πολιτών εστιάζοντας στις θεωρίες διαβουλευτικής δημοκρατίας. Στη συνέχεια, εκθέτω τη διαπίστωση από τους στοχαστές της δημοκρατικής θεωρίας της ύπαρξης δημοκρατικής κρίσης στα σύγχρονα δυτικά κράτη. Παρατηρώ ότι η πλειοψηφία των δημοκρατικών θεωριών στηρίζει τα κανονιστικά μοντέλα και τις προσεγγίσεις των δημοκρατικών κρίσεων στο δίπολο της έννοιας της «φωνής» ως συμμετοχής και της «σιωπής» ως απάθειας. Υποστηρίζω ότι το δίπολο φωνή-σιωπή αποτελεί ανεπαρκές θεωρητικό όχημα για την διερεύνηση των δημοκρατικών κρίσεων και εισαγάγω την, συμπληρωματική προς τις παραπάνω θεωρητικές προσεγγίσεις, έννοια των ψιθύρων η οποία διευρύνει τους αναλυτικούς ορίζοντες της δημοκρατικής θεωρίας ως προς τη μελέτη της κρίσης της δημοκρατίας. Η σύγχρονη κρίση δημοκρατίας φαίνεται να οφείλεται στο φαινόμενο του περιορισμού των διαδικασιών λήψης πολιτικών αποφάσεων σε αυστηρά στενούς διαβουλευτικούς κύκλους οι οποίοι εξυπηρετούν επιμέρους οικονομικά συμφέροντα και όχι το γενικό καλό. Αποκαλώ αυτό το φαινόμενο πολιτική των ψιθύρων. Στο δεύτερο κεφάλαιο «ψίθυροι στην πράξη: η στρατηγική του θρύβου» εξηγώ ότι η εξυπηρέτηση επιμέρους συμφερόντων εντός του δημοκρατικού πλαισίου επιβάλλει τον έμμεσο παραμερισμό των φωνών των πολιτών. Ονομάζω τον στρατηγικό στόχο του παραμερισμού των φωνών των πολιτών στρατηγική του θορύβου. Οι τακτικές της στρατηγικής του θορύβου χωρίζονται στις εξής κατηγορίες: (α) μητροπολιτικοποίηση: γεωγραφικός διαχωρισμός ορατών και αοράτων, (β) οπερατικός αντιφασισμός: η αντιφασιστική διαλεκτική των ελίτ, (γ) η πολυπλοκότητα της ανοιχτής κοινωνίας: το μύθευμα της γνωσιακής ανικανότητας των απλών πολιτών να ορίσουν και να επιδιώξουν τα συμφέροντα τους, (δ) ο μύθος της μεσαίας τάξης και η μποέμ μπουρζουαζία: η διαστρέβλωση της πραγματικότητας της κοινωνικής αδικίας και των ανισοτήτων. Για να επιβεβαιώσω αυτή την υπόθεση παραθέτω τρία περιπτωσιολογικά παραδείγματα ματαίωσης των συμμετοχικών προσπαθειών των πολιτών: (α) τις διαδηλώσεις με έμφαση στα κίτρινα γιλέκα, (β) την ηλεκτρονική συμμετοχή με έμφαση στον ακτιβισμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, (γ) την δημόσια τέχνη με έμφαση στην street art σκηνή της Αθήνας. Η πολιτική των ψιθύρων μέσα από το πλέγμα έμμεσων τακτικών της στρατηγικής του θορύβου παραμερίζει τις φωνές των πολιτών από τη λήψη αποφάσεων διατηρώντας έναν οριακό βαθμό νομιμοποίησης. Έτσι, εξυπηρετεί, δίχως υποχρέωση για ουσιαστική δημόσια διαβούλευση και λογοδοσία, επιμέρους οικονομικά συμφέροντα. Στο τρίτο κεφάλαιο «η ανατομία των ψιθύρων» αναλύω τα δύο συστατικά στοιχεία της πολιτικής των ψιθύρων. Το πρώτο, η κυριαρχία της εξειδικευμένης γνώσης, αφορά στην υπονόμευση των φωνών των πολιτών από ομάδες εξειδικευμένης γνώσης οι οποίες παρουσιάζονται ως κάτοχοι του μονοπωλίου της γνώσης και της αντικειμενικότητας. Η εξειδικευμένη γνώση η οποία πλαισιώνει τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην απαξίωση της δημοκρατίας διότι παρέχει στις ελίτ την πρόφαση της αναγκαιότητας αποκρύπτοντας τις αντιδημοκρατικές τάσεις, εξασφαλίζει ένα μίνιμουμ νομιμοποίησης και αποτελεί ισχυρό παράγοντα αποσιώπησης των αντί-λόγων (counter-discourses) των πολιτών˙ η εξειδικευμένη γνώση είναι η επικοινωνιακή ασπίδα της πολιτικής των ψιθύρων. Χρησιμοποιώ το παράδειγμα της επιβολής μέτρων λιτότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να αποδείξω ότι η πολιτική των ψιθύρων αποτελεί ένα διαβουλευτικό κράμα τεχνοκρατίας και λαϊκισμού (τεχνολαϊκισμός) το οποίο εξυπηρετεί επιμέρους οικονομικά συμφέροντα και όχι το γενικό καλό. Το δεύτερο συστατικό στοιχείο της πολιτικής των ψιθύρων, η κανονικοποίηση της παθητικής σιωπής, αφορά στην καλλιέργεια μη συμμετοχικών συμπεριφορών και στην ταυτόχρονη ερμηνεία κάθε είδους σιωπής ως απάθειας παραμερίζοντας έτσι τις συμμετοχικές προεκτάσεις της σιωπής των πολιτών. Αρχικά, παρουσιάζω παραδείγματα της καλλιέργειας μη συμμετοχικής κουλτούρας στους πολίτες των σύγχρονων κρατών. Στη συνέχεια, καταπιάνομαι κριτικά με θεωρίες οι οποίες αμφισβητούν την μονομερή ερμηνεία της σιωπής ως απάθειας ή φίμωσης και εστιάζουν στις πολυσήμαντες συμμετοχικές προεκτάσεις της σιωπής των πολιτών.

This PhD thesis aspires to explain modern democratic crises through the rarely discussed concept of whispers in politics. I posit that the concept of whispers is crucial to the understanding of the origins of modern democratic crises which lie in the very organization of governance in western states. The capitalist hierarchy of modern western states degrades democracy because it leads to the exclusion of peoples’ voices in order to serve partial interests. I call this exclusive system of decision-making politics of whispers. Politics of whispers is a descriptive reality of decision-making in which there is no communication between policy-makers and citizens. The legitimacy of decision-making is not secured by the general public but mostly from the consensus that derives from the discussions between public administrators and expertise. In the first chapter “voices to whispers: breaking deliberative principles” I present the normative conception of democratic deliberation which relies mostly on citizens’ voices as the main source of policy making. Deliberative theorists unanimously argue that the main principles of a vibrant public sphere which could secure democratic legitimacy are violated for the sake of partial economic interests. I highlight the fact that, most democratic theories turn to the concepts of "voice" as participation and "silence" as apathy (or silencing from above) in order to interpret and contradict undemocratic tendencies of modern policy making. I argue that the voice-silence divide is an insufficient theoretical vehicle for investigating democratic crises. Therefore, I introduce the, complementary to the above theoretical approaches, concept of whispers which broadens the analytical horizons of democratic theory in terms of the study of democratic crises. In the second chapter, “Politics of whispers in action: the strategy of noise”, I explain that serving individual interests within the democratic framework requires the implicit exclusion of citizens' voices. Citizens’ voices are degraded to non-representable noises through the implementation of various communicative tactics by the dominant discourses. Therefore, I call the strategic goal of setting aside citizens' voices the strategy of noise. The tactics followed by the strategy of noise are divided into four main categories: (a) metropolization: geographic division of visible and invisible populations, (b) phony anti-fascism: the anti-fascist dialectic of the elites, (c) the complexity of open society: the myth of the cognitive inability of ordinary citizens to define and pursue their own goals and interests, (d) exaggeration about middle class and bohemian bourgeoisie: the distortion of social injustice and income inequality. Furthermore, I enrich the above theoretical analysis with three case studies indicative of the relegation of people’s voices to non-representable noises. Specifically, I discuss how citizens' participatory efforts were contradicted by policy makers using paradigms such as (a) democratic demonstrations, especially occupy movement across different countries and the yellow vests movement in France, (b) social media activism and (c) political public art with emphasis on Athens’ street art scene. In the third chapter "the anatomy of whispers" I present the two constituent elements of the politics of whispers: the dominance of expertise and the normalization of silence as apathy. To begin with, there is an occurring dominance of the discourses of expertise among political matters. In this fashion, political elites turn into the discursive authority of expertise to dominate political debates and pursue goals according to their own analyses. Simultaneously, expertise has the power to oppose any dispute or counter-argument against it as implausible faith. In this manner people are silenced by governors who justify particular policies as inevitable demands of expertise. Specialized knowledge is used partially in order to serve the elites’ interests undermining the common good. In short, expertise functions as a communicative shield that prevents policy-makers from accountability and inclusion of citizens’ voices in policy making. The second component, normalization of silence as apathy, is twofold. On the one hand, it describes the cultivation of non-participatory behaviours among the general public. On the other hand, it concerns the interpretation of any kind of silence as apathy, thus setting aside the participatory forms of citizens’ silence.